Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Side 43

Frumlag og fall að fornu
41
1.2 Tegundir setninga
I eldri skrifum um forníslensku (sem og nútímamál) voru setningar af
því tagi sem sýnd voru dæmi um í inngangi kallaðar frumlagslausar,
vegna þess að ekki var talið að frumlag gæti verið í öðru falli en nefni-
falli eins og áður segir. Nygaard (1905:6-7) segir t. d.:
I visse tilfælde sættes et prædikat i 3die pers. ental for at udtrykke, at
noget paa en vis tid indtræder eller finder sted, saaledes at der ikke kan
tænkes paa noget udenfor liggende subjekt, hvorom prædikatet udsiges,
men subjekts- og prædikatsforestillingen er smeltet sammen og
indesluttes i det enkelte led. Om saadanne udsagn kan bruges benævn-
elsen «subjektlose sætninger».
Þannig er steypt saman í einn flokk tvenns konar setningum sem nú
þykir eðlilegra að halda aðskildum. Annars vegar eru það setningar án
nokkurs rökliðar, einkum setningar með ýmsum veðurfarssögnum,2
og hins vegar setningar án nefnifallsrökliðar, svipaðar þeim sem sýnd-
ar eru í (3) hér að framan. í fornum textum má finna mikinn fjölda
slíkra setninga, og margvísleg afbrigði. Ég hef tínt hér til allnokkur
dæmi, og skipt þeim í flokka til hægðarauka:
(5) Setningar með þolfallsnafnlið:
a Þorleif dreymdi enn draurn og sagði föður sínum
(Flóamanna saga, s. 752)
b En þó vantar Odd ekki sláturfé. (Bandamanna saga, s. 30)
c En það sé eg að þig skortir vopn.
(Þorgils saga og Hafliða, s. 11)
d Braut fýsir mig nú herra.
(Auðunar þáttur vestfirska, s. 2084)
2 Þetta má sjá í eftirfarandi dæmum um „subjektlose sætninger'' (Nygaard
1905:7-8):
(i)a þá var myrkt af nótt
b dunar í skóginum
í þessum dæmum er enginn nafnliður sem gegnt gæti frumlagshlutverki; þær eru,
samkvæmt nútimaskilningi, hinar raunverulegu ópersónulegu setningar. í nútímamáli
er iðulega sett merkingarsnautt það í frumlagssæti slíkra setninga, og þær verða hér
ekki frekar til umræðu.