Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Blaðsíða 46

44
Eirikur Rögnvaldsson
setningum er umsnúið og breytt á ýmsa vegu, og athugað hvernig þær
hegða sér við þær breytingar. Þessum prófum hefur smátt og smátt
verið að ijölga. Þannig nefnir Halldór Ármann Sigurðsson ein 11 slík
próf í doktorsritgerð sinni (1989), en í grein hans um aukafallsfrum-
lög (1991) hefur þeim fjölgað í 17.3 Væru setningarnar í (4)-(l 1) úr
nútímamáli mætti beita ýmsum þessara prófa á aukafallsnafnliði þeirra,
og niðurstaðan yrði væntanlega sú að þeir höguðu sér setningafræði-
lega eins og frumlög.
En þar með er auðvitað ekki sagt að sama hafi gilt um fornís-
lensku; vel er hægt að hugsa sér að setningafræðileg staða liða af
þessu tagi hafi þar verið önnur. Og þá komum við að takmörkunum
frumlagsprófanna. Eins og áður segir byggjast þau flest á því að skoða
fleiri en eitt tilbrigði setningar, og einnig þurfa að vera tiltækir málnot-
endur sem geta dæmt tilbrigðin góð eða vond eftir atvikum. í sögu-
legri setningafræði er hins vegar sjaldgæft að við höfum aðgang að
öllum þeim tilbrigðum sem nauðsynleg eru til að prófið hafi fullt
gildi; ótækar setningar höfunr við t. d. ekki, hvað þá lifandi fornís-
lenska málhafa. Því er margfalt erfiðara að skera úr um frumlagseðli
aukafallsnafnliða í fornu máli en í nútímamáli.
2. Fyrri greiningar
2.1 Fyrstu athuganir
Sá fyrsti sem mér vitanlega víkur að hugsanlegum aukafallsfrumlög-
um í fornu máli er Höskuldur Þráinsson í doktorsritgerð sinni
(1979:474-476). Eftir að hafa fært rök að því að nútímaíslenska hafi
aukafallsfrumlög bendir hann á að vel geti verið að þeir aukafallsnafn-
liðir hafi gegnt öðru setningafræðilegu hlutverki í fornu máli, og
breyting hafi orðið. Höskuldur telur ekki ólíklegt að sumar sagnir hafi
tekið bæði setningafræðilegri og merkingarlegri breytingu, þannig að
staða einstakra rökliða hafi breyst. Þetta er sýnt í (12), þar sem (12a)
3 Halldór dregur þá ályktun af niðurstöðunum að rökin fyrir frumlagseðli auka-
fallsnafnliða séu yfirgnæfandi, þótt hann bæti því við að líklegt sé að sum prófanna
séu í raun ekki próf á frumlagseðli, heldur dæmigerða frumlagseiginleika (Halldór
Ármann Sigurðsson 1989:209).