Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Qupperneq 122

120
Guðrún Kvaran
málfræðibækur Halldórs Kr. Friðrikssonar, Williams Carpenters og
Halldórs Briem. Málfræði Halldórs Briem kom út í mörgum útgáfum
allt fram til 1936 en stofninn er 19. aldar rit. Með höfundum þeirrar
aldar telst Jón A. Hjaltalín skólameistari í Möðruvallaskóla. Hann gaf
aldrei út bók en fyrirlestrar hans höfðu mikil áhrif eins og komið verð-
ur að síðar.
Höfundar ffá fyrri hluta 20. aldar, sem hér verður rætt um, eru að-
eins þrír, Jakob Jóh. Smári, Valtýr Guðmundsson og Björn Guðfinns-
son.
Þótt Konráð Gíslason fengist mikið við málfræðistörf skrifaði hann
aldrei íslenska málfræði. Hann hafði reyndar ætlað að skrifa málfræði
fornmálsins og 1858 sendi hann frá sér fyrsta heftið af Oldnordisk
formlœre. Enginn formáli er fyrir heftinu og því ekki hægt að sjá
hvernig Konráð hugsaði það í heild því að aldrei komst meira á prent
en þetta eina hefti. Björn M. Ólsen, sem skrifaði minningargrein um
Konráð, taldi ástæðuna hafa verið þá að skoðanir Konráðs á beyginga-
kerfinu hefðu breyst nokkuð eftir að hann gaf út heftið (Björn M. Ól-
sen 1891:75). Þetta er ugglaust rétt hjá Birni því að Konráð getur þess
í grein sem hann skrifaði 1865 að hann hafi ekki séð samhengið í
nafnorðabeygingunni réttilega þegar hann skrifaði Oldnordisk form-
lœre (Konráð Gíslason 1865:252).
Jón Þorkelsson rektor sendi ekki heldur frá sér íslenska málfræði
þótt hann fengist talsvert við málfræðiskrif einkum á sviði beygingar-
fræði og gæfi út merkar athuganir, svo sem Beygingu sterkra sagnorða
í íslenzku 1888-1894 og Islenzk sagnorð með þálegri mynd í nútíð
1895. Hann kom þó óbeint að íslenskri mállýsingu með greininni At-
hugasemdir um íslenzkar málmyndir frá 1874 sem er í raun viðbót við
eða leiðréttingar á sautján innlendum og erlendum riturn um íslenska
málfræði.
Rétt er að minna hér á fáeina skólamenn sem skrifuðu kennslubæk-
ur í íslensku þótt sleppt verði að fjalla um þá sérstaklega. Valdimar As-
mundarson skrifaði lítið kver og gaf út 1878 sem hann nefndi Stuttar
rjettritunarreglur meó málfrœðislegum skýringum. Beygingarlýsingin
þar er afar einfóld, mest beygingardæmi með örstuttum skýringum, og
virðist hún fyrst og fremst hafa átt að vera stuðningur við réttritunar-