Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Page 134
132
Guðn'tn Kvaran
traustur og vel lesinn fræðimaður sem af þekkingu og skilningi tókst að
koma skipan á íslenska mállýsingu. Rask féll ekki í sömu gryfju og fyr-
irrennarar hans að þröngva latneskum málfræðireglum upp á íslenskt
málkerfi heldur var það stefna hans að lýsa hverju tungumáli eins og
það er á ljósan og réttan hátt. „Den rigtigste kalder jeg den som Naturen
i Sprogets Dannelse fulgte,“ sagði hann í bréfi til vinar í maí 1811
(Breve 1:63). Með þetta í huga ræðst Rask í að skrifa kennslubók í ís-
lensku, Vejledning til det Islandske eller gamle nordiske Sprog (1811).
Hafa verður í huga að hann hafði ekki kynnst samtímaíslensku nema
lítillega þegar bókin var skrifuð, hann hafði lært málið af fornum ritum
og taldi að íslenska hefði lítið breyst. Honum var þó ljóst að einhverjar
breytingar hefðu orðið á beygingu og í bókarlok nefnir hann nokkur
atriði sem ég kem að síðar. Ég ætla að þessu sinni aðeins að ræða um
beygingarfræðihluta bókarinnar, sem reyndar er meginkafli hennar, en
vísa til rækilegri umfjöllunar (Guðrún Kvaran 1987:221-225).
3.1.1 Nafnorðabeyging
Rask skiptir beygingu nafnorða í tvo flokka, óákveðna beygingu
(ubestemte) og ákveðna (bestemte). Athyglisverður er sá munur sem
nú er orðinn á flokkuninni. Rask telur mikilvægast að hún sé skýr og
augljós, minna máli skipti að telja upp alls kyns undantekningar.
Nauðsynlegt sé að koma auga á þær reglur sem valdi því í hvaða flokka
orðin skipast, hvort það er kyn þeirra, ending eða eitthvað annað.
Þegar þetta sé orðið ljóst verði flokkunin auðveld. Eftir þessum hug-
myndum um mállýsingu skiptir Rask nafnorðum í átta flokka og lýsir
hverjum um sig vel og skipulega. Áður en umfjöllunin hefst er gerð
grein fyrir því hvað það er sem ráði því að orð falla í mismunandi
flokka. Rask velur að bera saman orðin kappi, bræði og kvœöi sem öll
endi á -i í nf.et. Eignarfallsendingarnar séu -a i kappa, -i í brœði og
-is í k\>œðis. Það sé því ljóst að endingarnar einar geti ekki verið aðal-
ástæðan fyrir mismunandi beygingu. íslensk nafnorð þurfi fyrst að
flokka eftir kynjum og þau síðan innbyrðis eftir endingum. Nefnifallið
eitt ráði ekki úrslitum, taka verði tillit til annarra falla, einkum eignar-
falls og fleirtöluendinga. Flokkarnir átta eru þessir: