Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Page 174
172 Kristján Arnason
sér borið ris í kveðskap en tóku samt þátt í því að bera áhersluna.
(Raunar þekkist það í sænskum og norskum mállýskum að tvö létt at-
kvæði beri áherslu og er stundum kallað balans, sbr. Riad 1992, Bye
1996.)
Þrátt fyrir ýmiss konar óvissu og breytileika milli einstakra tungu-
mála verður ekki framhjá því gengið að áherslumynstur þeirra mála
sem fylgja Evrópustaðlinum hafa tekið miklum breytingum, sé miðað
við elstu germönsku, og þessar breytingar ganga í ákveðna átt, sem má
tengja latneskum áhrifum. Segja má að sá staðall sem málin íylgja sé
annars vegar fólginn í því að staða aðal-orðáherslunnar er reiknuð aft-
an frá og fer ekki lengra fram i orðið en í þriðja atkvæði aftan frá
(þriggja atkvæða gluggi) og hins vegar í því, að mati margra, að at-
kvæðaþungi hefur áhrif á það hvar áherslan lendir innan þessa glugga.
2. Orðáhersla í íslcnsku
2.1 Meginreglur
Um íslenskt áherslumynstur hefur áður verið fjallað hjá Kristjáni
Árnasyni (1983, 1985) og Bruce Hayes (1995:188-98). Meginreglan
er að aðaláhersla er á fyrsta atkvæði orðs og svo aukaáhersla á öðru
hverju atkvæði þar frá. Dæmi sem sýna venjulegt íslenskt áherslu-
mynstur eru í (1):
(l)a eitt áhersluatkvæði: hús 'taska
b aðaláhersla og aukaáhersla: Tiöfðin,gja 'forus,ta 'alma,nak
'akva,rella
c aðaláhersla og tvær aukaáherslur: bíó,grafí,a
Þótt menn séu sammála um grundvallaratriði íslenskrar orðáherslu, er
það breytingum undirorpið hvaða aðferðir eru notaðar við að tákna
þetta á blaði. í greinum Kristjáns Árnasonar (1983, 1985) eru notuð
tré til að sýna áhersluliði og lýsa því hvernig þeir raða sér saman, en í
seinni tíð hafa menn tekið að nota önnur tákn. í (2) er sýnt hvernig
þetta er greint í kerfi Hayes frá 1995 en fleiri aðferðir eru til:
(2)a (x ) b (x ) c (x )
(x •) (x ,)(x .) (x ,)(x .)
taska akvarella bíógrafía