Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Síða 184

182
Kristján Arnason
með erlendu orðunum í (18), því sé það sett í karlkyn: for'argiligur
bætist við eitt atkvæði, þannig að fjögur atkvæði verða frá afturenda
að áherslu. Hér er áherslan ekki á fyrsta atkvæði, en samt sem áður eru
fjögur atkvæði frá endanum. Þetta bendir til þess að þótt orðin beyg-
ist, þá þurfi þau ekki að hafa áherslu á fyrsta atkvæði. Annað dæmi
sem bendir í sömu átt er orðið pro'fessari ‘prófessor’, sem hefur inn-
lenda endingu en erlenda áherslu. E.t.v. má túlka þetta sem svo að
beygingarendingin sé ekki marktæk eða hafi ekki áhrif á staðsetningu
áherslunnar.
4. Sambúð tveggja áherslumynstra
4.1 Aðlögun að erlendu mynstri
Ég hef stuttlega minnst á hugmyndir hljóðkerfisfræðinga um að hinn
mikli fjöldi tökuorða úr rómönskum málum hafi valdið grundvallar-
breytingu á áherslukerfi margra germanskra mála, þannig að þau hafi
sagt skilið við hina germönsku upphafsáherslu og tekið upp kerfi þar
sem áherslan er reiknuð aftanfrá. Fyrstir reglumálfræðinga til að rann-
saka þetta sögulega voru Halle og Keyser (1971), sem settu fram at-
hyglisverðar tilgátur um hvernig þetta átti að hafa gerst í ensku. Hér
gefst ekki færi á að rekja það í smáatriðum, en þeir félagar telja að hið
erlenda kerfi hafi komið sér inn í enskuna seint á miðenskum tíma.
Fyrst eftir að erlendu áhrifin komu til sögunnar gera þeir ráð fyrir að
málið hafi haft tvö áherslukerfi, eitt fyrir innlend orð og annað fyrir
rómönsk tökuorð, en að lokum hafi hið erlenda kerfi lagt undir sig all-
an orðaforðann. Og eftir það telja þeir félagar og aðrir generatívistar
að enska fylgi í grundvallaratriðum sömu reglu og latína, þannig að
staðsetning áherslunnar sé reiknuð frá hægri, og gildi sú regla um öll
ensk orð, líka hin innlendu.
Ef færeyskan er að gangast undir einhverjar breytingar og halla sér
að Evrópustaðlinum er fróðlegt að kanna hvernig áhrifin koma fram
og gagnlegt að bera saman við kenningu Halles og Keysers um það
hvernig þetta gekk fyrir sig í ensku. E. t. v. er hér einstakt tækifæri fyr-
ir sögulega málfræði að athuga hvernig tungumál skiptir um áherslu-
kerfi. Eins og áður er minnst á gera Halles og Keyser (1971) ráð fyrir
að í miðensku hafi verið tvenns konar reglur, annars vegar fyrir ger-