Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Page 198
196
Orð og orðfræði
í
í AM 738 4to, sem er frá um 1680, er orðalisti undir heitinu „Fá-
ein fornmæli". Þar stendur (33r):
Kongurvofa Sialldann er gagn ad gongur vofii verke Krijngvefja Konglo.
Eg hef ekkert annað dæmi fundið um kringvefju. í orðalistanum er
ekki gerður munur á o og ó og því er ekki víst hvort lesa skuli kong-
eða kóng-.
I Glósnakveri sínu hefur Jón Arnason biskup flettiorðið gongu-rofa
(1734:16) sem hann þýðir með ‘aranea’ en í latnesk-íslensku orðabók-
inni (Kleyfsa) kemur fyrir Gonguroar vefur sem þýðing á ‘araneum’
(Jón Árnason 1994:11). Jón notar tvívegis gaunguloa í orðabókinni
(1994:149, 233) og eru það einu dæmin um þá mynd. Einnig notar
hann gonguroa (1994:11, 184, 319).
Jón Ólafsson úr Grunnavík safnaði til íslenskrar orðabókar í Kaup-
mannahöfn 1734-1779. Handritið er varðveitt í níu bindum í Árna-
stofnun í Reykjavík (AM 433 fol.) Dæmi um könguló er að finna á
fleiri en einum stað í handritinu. Undir flettiorðinu Lœ stendur:
Kongulœ. aliis koongu loo. aliis ga/ngurófa, vel deniqve Ka/ngurroova.
aranea. Ex his rectissimum videtur kcongu loo. Koongur contractum est á
Kudwngr corpusentum rotundum hinc Norwegis globi illi convoluli
foliorum in Sylvis vocantur Koonger. (pronuntiant vulgo Kunger) et huc
spectat pijpu koongr. caput fistulæ argillaceæ. Occidentalibus Islandis, et
præsertim Vestfiordensibus in usu. Ergo Kóngu lœ, est qs globulus
floccis involuta.
Hér greinir Jón milli mynda með o og œ og verður að gera ráð fyrir að
hann hafi þekkt bæði konguló og kónguló þótt hann telji kónguló rétt-
asta þeirra mynda sem hann nefnir í þessari grein. Upprunaskýring
hans er ósennileg, en hann lítur svo á að kóngur sé samandregin mynd
úr kuðungur. Konger (kunger) (= köngull) þekkir hann úr norskum
skógum sem kúlu vafða í laufblað og segir að hér á landi finnist orð-
ið í pípukóngur ‘pípuhaus úr leir’ sem notað sé á vestanverðu íslandi
og einkum á Vestfjörðum.
Undir flettiorðinu koongu Im stendur:
Kœngu loo, aranea, vulgo ita vocatur, compositum á Koongur globus, vel
Koongull, qvi formam habet globosam, ut in præmisso Norwegorum fur-