Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Side 244

242
Ritdómar

2. Uppbygging
Þrír ritstjórar eru skrifaðir fyrir bókinni en höfundar efnis eru alls sjö. Bókin skiptist
í átta meginkafla. Þeir eru eftirfarandi: 1. Lingvistiske grunnbegrepper (34 bls.) eftir
Hanne Gram Simonsen og Kirsti Koch Christensen; 2. Semantikk (22 bls.) og 3.
Syntaks (74 bls.) eftir Andreas Sveen; 4. Fonetikk (68 bls.), 5. Fonologi (29 bls.) og
6. Morfologi (47 bls.) eftir Rolf Theil Endresen; 7. Diakron lingvistikk (33 bls.) eftir
Harald Bjorvand; 8. Sosiolingvistikk (24 bls.) eftir Elisabeth Lansa og Káre Skadberg.
Eins og sjá má eru kaflarnir misstórir. Setningafræðikaflinn og hljóðfræðikaflinn eru
stærstir en hljóðkerfisfræðikaflinn meira en helmingi minni. Einhverjum kynni að
þykja þetta undarleg hlutfoll en blaðsíðufjöldinn segir þó vitaskuld ekki allt.
Fyrsti kaflinn (bls. 9-43) er ólíkur hinum að því leyti að hann er ekki helgaður af-
mörkuðu viðfangsefni heldur er hann nokkurs konar kynning á málvísindum. Ólíkar
undirgreinar eru tengdar saman til þess að skerpa mynd lesandans af fræðununt. Þessi
kafli er ágætisinngangur að þeim köflum sem á eftir koma.
Annar kafli bókarinnar (bls. 43-65) fjallar um merkingarfræði. Erfitt er að af-
marka svið merkingarfræði því að hún tengist ýmsum hugvísindagreinum nánum
böndum, einkum heimspeki (rökfræði) og táknfræði (jafnvel bókmenntafræði).
Einnig eru nokkrar áhugaverðar hliðargreinar við merkingarfræði, t. d. samtalsfræði
(pragmatík) og málvæðing (grammaticalization). í kaflanum er lítið minnst á slíkt og
umfjöllunin miðast fyrst og fremst við merkingu einstakra orða. Þó að merkingu
sumra orða eins og bók megi skilgreina sem: „en samling skrevne eller trykte ark
heftet eller bundet sammen til en helhet" (bls. 45) er ekki öll sagan sögð. Tungumálið
(eða málnotendur ómeðvitað) virðist sífellt vera að endurmeta merkingu og breyta
henni. Orð missa merkingu eða fá nýja og er það hluti af sífelldri þróun tungumála.
Dæmi er tekið af orðinu mor eða ‘móðir’. Það hefur ákveðna grunnmerkingu „...
kvinne som bærer fram og foder et barn“. En ýmsir aðrir þættir geta komið inn í merk-
inguna eins og ættleiðing, fóstur (fósturmóðir), tæknifrjóvgun (líffræðileg móðir) og
fleira af því tagi. Merkingin tengist því mörgum ólíkum sviðum (forskællige betydn-
ingsomráder) og afmarkast af samhenginu. Fjallað er um hugtök eins og andheiti,
samheiti, samhljóma orð (homonomiu) og margræðni (polysemiu) og ýmislegt annað
því um líkt. Merking er nánar flokkuð, t. d. í algjöra og afstæða merkingu, sbr. mis-
munandi merkingu lýsingarorðanna dauður (annaðhvort dauður eða lifandi) og stór
(þar sem stærð fer eftir því sem miðað er við). Einnig er tekið dæmi um stigmerkingu
(gradert betydning), sbr. risastórt, ansi stórt eða stœrra en e-ð. Á ýmsu öðru er tæpt
í þessum fremur stutta kafla en of langt mál væri að rekja það allt. í heild má segja að
þrátt fyrir takmörk sín sé þessi kafli nokkuð vel heppnaður og þjóni vel því hlutverki
að kynna merkingarfræði.
Þriðji kaflinn (bls. 65-139) er um setningafræði og er hann lengsti kafli bókarinn-
ar. Sú leið sem höíúndur hans hefur valið að fara í umfjöllun sinni um setningafræði
er athyglisverð. Hann tekur þá afstöðu að kynna efnið vel og leiða lesandann áfram
með dæmum en fer ekki mikið út í fræðilega umræðu. Fyrst er gerð grein fyrir því
hvernig sum orð innan setningar virðast tengd nánari böndunt en önnur. Höfundur lýs-