Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags

Volume

Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1956, Page 24

Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1956, Page 24
bláar og 9tyttri bylgjur ná ekki niður til jarðar. Væri þetta ekki svo, mundi lífið á jörðinni vera óhugsandi í núverandi mynd, þar eð geislarnir eru banvænir. t>á er loftið „ógagnsætt*4 fyrir langar útrauðar og allar lengri bylgjur, nema á bilinu 0,25 sm til 20 metrar, sem svarar til stuttra útvarpsbylgna. Þannig er útsýnið til um- heimsins bagalega þröngt frá sjónarmiði vísindanna, og vér hljótum að vera án merki- legra upplýsinga, sem hinir „útskúfuðu“ bylgjuflokkar gætu veitt oss, ef til þeirra næðist. Samkvæmt því, sem áður var sagt, mættu virðast litlar líkur til þess, að ,,gluggi“ andrúmsloftsins fyrir stuttar útvarpsbylgjur kæmi að notum, og þegar Ameríku- maðurinn Jansky taldi sig hafa orðið varan við geislun utan úr himingeimnum á 15 metra öldulengd árið 1931, sinntu stjömufræðingar því ekki. Það var fyrst hin mikla þróun stuttbylgjutækninnar í síðasta stríði, sem sannfærði menn um, að niður- stöður Janskys voru réttar og opnuðu nýtt rannsóknasvið, stjarnfræði á sviði útvarps- bylgna. Eftir styrjöldina hófust umfangsmiklar rannsóknir á sviði „útvarpsstjörnu- £ræði“ eða „radio astronomi“ á erlendum málum, og hafa þær þegar leitt til marg- víslegra nýunga. Eins og sjóngler og speglar safna ljósi, þannig eru notuð loftnet til móttöku útvarpsbylgna. Þau má útbúa með ýmsum hætti, og til stjörnurannsókna em notuð mikil og sérstaklega gerð loftnet, og fer þó gerð þeirra eftir því sérverkefni, sem þeim er ætlað að leysa. Mikilvægt atriði við rannsóknirnar er að jafnaði það að ákvarða með sem me9tri nákvæmni stefnuna, sem bylgjurnar koma úr, og finna t. d. hvort þær koma frá sérstakri sýnilegri stjörnu eða frá víðáttumeira svæði, sérstökum bletti á yfirborði sólar eða frá öllu yfirborði hennar o. s. frv. Slíkar athuganir er aðeins hægt að gera með miklum og sérstökum útbúnaði. Nokkrum stöðvum til stjörnurannsókna hefur verið komið upp, og má nefna sem dæmi Jodrell Bank í Englandi, Canberra í Ástralíu og Leiden í Hollandi, sem allar hafa unnið merkilegt starf. Eins og áður var getið, sendir glóandi hlutur frá sér rafsegulbylgjur af ýmsum öldulengdum. Við þessa „hitageislun“ eru atómin sjálf hin eiginlegu senditæki. Af hitastiginu má reikna styrkleika hvers bylgjuflokks, en það leiðir til þess, eins og áður var sagt, að frá eiginlegu yfirborði sólar, með um 6000° hita, er ekki að vænta mælanlegs magns útvarpsgeislunar. En útvarpsbylg jur geta orðið til á annan hátt, eins og verður í tækninni, þ. e. með sveiflum á rafhleðslu. Slíkar bylgjur utan úr himingeimnum gætu þá stafað frá sveiflandi hlöðnum loftþykknum eða þær gætu ef til vill komið frá sérstaklega heitu efni. Má oft greina á milli þessara möguleika með hliðsjón af styrkleika og dreifingu orkunnar eftir bylgjulengd. Frá sólinni koma að jafnaði útvarpsbylgjur, sem eru hitageislun. Eiga þær upp- tök í kórónu sólar, sem hefur allt að x/a milljón stiga hita. Frá sólblettum og svo kölluðum blysum á sólinni kemur sterk útf jólublá geislun, sem klýfur sameindir í efri loftlögum jarðar og truflar með því venjulegar stutt- bylgjusendingar á jörðinni. Og frá sömu svæðum koma enn fremur afar sterkar útvarpsbylgjur. Eru þær sterkari en svo, að um hitageislun geti verið að ræða, og verður að ætla, að þær stafi frá sterkum straumum hlaðins lofts á sólinni, en í ein- stökum atriðum er orsök útsendingarinnar enn óljós. Frá Vetrarbrautinni í heild berast útvarpsbylgjur, mest frá miðju hennar, en því minna sem fjær dregur og í svipuðum mæli og stjömumar verða gisnari. Þessi geislun er þó miklu sterkari en svo, að hún geti stafað frá stjörnum sambærilegum við sólina, og er enn allt á huldu um upprunann. Þó hefur dreifð geislun með 21 sm öldulengd verið skýrð með vissu: Hún stafar frá vetnisskýjum, sem mynda gormlaga (22)
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags
https://timarit.is/publication/866

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.