Andvari - 01.01.2011, Page 13

GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
Jón Sigurðsson
1811-2011
Síðustu þrír áratugirnir áður en Jón Sigurðsson fæddist voru að mörgu leyti
mikið hörmungarskeið í sögu íslands og jafnframt breytingaskeið í stjórn-
sýslu, kirkjuskipan og verslun. Skaftáreldar og Móðuharðindin sem þeim
fylgdu voru í fersku minni miðaldra fólks. Nær tíu þúsund manns höfðu þá
orðið hungurdauða á íslandi eða tæplega 20% þjóðarinnar. Þjóðin var lengi
að ná sér eftir afleiðingar harðindanna og þau leiddu beint og óbeint til falls
hinna fornu biskupsstóla og latínuskóla í Skálholti og á Hólum. Sömu leið
fór hið forna Alþingi íslendinga á Þingvöllum. Það var lagt niður með kon-
ungsúrskurði árið 1800 og í stað þess tekinn upp Landsyfirréttur sem starfaði
í Reykjavík.
Jákvæðar breytingar eftir Móðuharðindin fólust í afnámi einokunarversl-
unarinnar, þegar verslun á íslandi var leyfð öllum þegnum Danakonungs,
og stofnun kaupstaða á árunum 1786-7. Þetta leiddi til blómaskeiðs í verslun
um árabil en aftur syrti í álinn árið 1807 þegar Englendingar réðust á Kaup-
mannahöfn og ýmist eyddu eða rændu danska kaupskipaflotanum. Siglingar
danskra kaupskipa stöðvuðust þá um hríð til íslands og öll verslun lands-
manna var undir náð Breta komin. Sjóræningjar óðu uppi og sumarið 1809
tók ævintýramaðurinn Jörgen Jörgensen völdin með liðsinni enskra kaup-
manna. Stríðsátökin í Evrópu ásamt harðindaárum á íslandi höfðu það í för
með sér að allmikill fjöldi íslendinga dó úr hungri, einkum á árunum 1812-14,
og nokkur mannfækkun varð á landinu. Þannig var umhorfs í frumbernsku
Jóns Sigurðssonar.
Raunar komust Vestfirðingar yfirleitt betur af en flestir landsmenn
þegar harðindi og hungur sóttu að. Um 15 prósent allra íslendinga bjuggu
á Vestfjörðum um þessar mundir. Sjórinn, björgin og eyjarnar voru matar-
kistur þeirra og öll viðskipti Vestfirðinga við útlönd fóru beint um vestfirskar
hafnir. Arnfirðingar voru ekki síst þekktir fyrir að vera harðsæknir sjómenn
og um þessar mundir voru þeir farnir að stunda þilskipaveiðar á útvegi
Olafs Thorlaciusar á Bíldudal. Þeir voru í fararbroddi nýrra atvinnuhátta og
Arnarfjörður síður en svo afskekktur á íslenskan mælikvarða.