Andvari - 01.01.2011, Síða 27

andvari
JÓN SIGURÐSSON 1811-2011
25
eða einfaldlega Jónungar. Laugardaginn 19. ágúst 1871 komu hins vegar 17
þingmenn saman á sal Lærða skólans og var þar formlega stofnaður stjórn-
málaflokkur Jóns Sigurðssonar sem þeir kölluðu Hið íslenska þjóðvinafélag.
Jón sjálfur var kosinn formaður og átti flokkurinn að lúta forystu hans í einu
og öllu og standa straum af baráttu hans á íslandi og í Kaupmannahöfn. Árið
1874 hóf Hið íslenska þjóðvinafélag að gefa út Andvara sem kom í staðinn
fyrir Nýfélagsrit sem Jón hætti að gefa út.
VIII
Mikilla þjóðfrelsishreyfinga gætti meðal íslendinga þegar þau Jón og Ingi-
þjörg komu til þings 1873. Hann sat Þingvallafund áður en Alþingi var sett
og þar voru samþykktar tillögur sem byggðust í raun á fullkomnum skilnaði
niilli landanna með þeirri undantekningu að konungssambandið átti að hald-
ast. Þetta fór langt fram úr því sem Jón taldi hyggilegt og ráðlegt á þessu stigi
málsins. Hann vissi að í undirbúningi var að íslendingar fengju stjórnarskrá
þar sem Alþingi yrði fært takmarkað löggjafarvald og fjárveitingavald. Starf
hans á þinginu um sumarið fór því mikið í að dempa hinar róttæku kröfur
°g var að lokum samþykkt þar tillaga þar sem konungnum var nánast gefið
sjálfdæmi um að færa Islendingum stjórnarskrá.
Arið 1874 var haldið upp á þúsund ára afmæli landnáms á íslandi. Kom
konungurinn sjálfur, í fyrsta sinn í sögunni, til íslands. Þetta var Kristján
IX sem kom með fríðu föruneyti til að vera viðstaddur hátíðarhöldin. Hafði
hann í farteski sínu stjórnarskrá fyrir íslendinga sem veitti þeim miklar
úrbætur og þakka mátti að mörgu leyti baráttu Jóns Sigurðssonar. En það
vakti athygli, bæði heima og erlendis, að Jóni var ekki boðið á hátíðina og
var hann þó forseti Alþingis. Indriði Einarsson hagfræðingur og skáld, sem
þá var í Kaupmannahöfn, segist hafa spurt Oddgeir Stephensen, sem var for-
stöðumaður íslensku stjórnardeildarinnar í Kaupmannahöfn, af hverju Jóni
hefði ekki verið boðið og hann svaraði á þessa lund:
„Það gat stjórnin ekki gert. Ef Jón Sigurðsson hefði komið heim með
konunginum þá hefðu allir íslendingar þyrpst utan um hann og hann hefði
skyggt á konunginn sjálfan en til þess mátti stjórnin ekki með neinu móti
stofna“.
Ýmsar lýsingar eru til á fasi Jóns og framgöngu á þingi. Jón Ólafsson, síðar
ntstjóri, var þingskrifari á þinginu 1867. Hann lýsti Jóni svo:
„Mér er sérstaklega minnisstæð ein ræða hans í stjórnarskrármálinu á
þessu þingi. Fyrri part ræðunnar flutti hann svo að hann hafði hendurnar í
huxnavösunum og stóð beinn. En er leið á ræðuna hélt hann þumalfingrunum
1 vestishandvegina eða axlaböndin undir þeim sitt hvoru megin.“