Andvari - 01.01.2011, Side 37

andvari
FORSETINN í SÖGURITUN ÍSLENDINGA
35
nú.“ „Kjarni lýðræðis er, eins og Jón Sigurðsson sagði ,..“26 Hér segir ekkert
beint um að það hafi verið snjallt eða mikilvægt fyrir góðan málstað að koma
auga á tækifærið eða leggja grunn að sjálfstæðisbaráttu, né að það vitni um
mikilleik manns að talað hafi verið um hann af virðingu eða að vitnað sé til
hans um eðli lýðræðis. En auðvitað er gert ráð fyrir að lesendur álykti að svo
sé. Breytingarnar á framsetningu efnisins frá dögum Jóns Aðils stafa af nýrri
kennslufræði fremur en nýrri afstöðu til söguhetjunnar.
Síðustu framhaldsskólabækur okkar, íslands- og mannkynssaga NB II eftir
Gunnar Þór Bjarnason og Margréti Gunnarsdóttur og Nýir tímar eftir Gunnar
Karlsson og Sigurð Ragnarsson, halda þessari stefnu í meginatriðum. Þær
innihalda að vísu minna efni um þjóðarleiðtogann en eldri bækur. í íslands-
og mannkynssögu NB getur hann varla talist aðalpersóna nema á 13 blað-
síðum,27 í Nýjum tímum á 16.28 En samdrátturinn stafar af því að grunnnám í
sögu var skorið verulega niður í nýrri námsskrá framhaldsskólanna árið 1999.
IV
Yfirlitssöguritun fyrir almenning, háskólanema eða sérfræðinga náði lengi
lítt til Jóns Sigurðssonar. í stórvirki Menntamálaráðs og Þjóðvinafélags, Sögu
Islendinga, kom hann í hlut Jónasar Jónssonar frá Hriflu og var ætlaður stór
hlutur. Attunda bindi ritsins bar titilinn Tímabilið 1830-1874. Fjölnismenn
og Jón Sigurðsson. En Jónas fyllti 440 blaðsíðna bindi áður en kom að stjórn-
málasögu tímabilsins og gaf það út sem fyrri hluta bindisins árið 1955. Þar er
fjallað um fræðistörf Jóns og útgáfu Nýrra félagsrita á einum 38 blaðsíðum,29
on ekki komið að meginhlutverki hans. Síðari hluti bindisins kom aldrei út,
svo að átakanleg eyða stóð eftir þar sem sjálfstæðisbarátta Jóns Sigurðssonar
hafði átt að koma. Er engu líkara en að mælskukappinn Jónas hafi orðið
orðlaus. Mér er tjáð að Þórarinn Þórarinsson ritstjóri hafi haft það eftir Jónasi
í sjónvarpsþætti árið 1989 að hann ætti erfitt með að fjalla um Jón vegna þess
að hann sæi engan galla á honum. Þórarinn mun hafa bætt því við að það hafi
hann ekki gert vegna þess að Jón hefði haft sömu galla og Jónas sjálfur.
A næstu áratugum eftir að hætt var að gefa Sögu íslendinga út var lítið
um yfirlitssöguritun um íslandssögu. Slíkt rit sem náði yfir tímabil Jóns kom
Varla nokkurt út fyrr en Björn Þorsteinsson, Bergsteinn Jónsson og Helgi
Skúli Kjartansson skrifuðu Islandssögu í einu bindi sem kom fyrst út í danskri
þýðingu árið 1985 og síðan aukin á íslensku 1991. í íslensku gerðinni skrifaði
Björn Þorsteinsson söguna fram til 1904 en Bergsteinn Jónsson þaðan til
loka.30 Þessi bók er laus við persónudýrkun, og þar er ekki komið hið minnsta
vjð á heimili Jóns forseta. Ekki er hann heldur ausinn mærð í bókinni. Hins
Vegar má nota hana sem sýnidæmi um hvernig þjóðhetju er gjarnan á annan