Andvari - 01.01.2011, Page 113

andvari
JÓN SIGURÐSSON OG STJÓRNSKIPUN ÍSLANDS
111
sér flestum þáttum sem snúa að nútímalegri stjórnskipan og grunnþáttum
stjórnarskrárfestunnar.7
Annar kafli umræddrar greinar ber yfirskriftina Hver stjórnarlögun bezt
þyki og þar kemst Jón Sigurðsson að þessari niðurstöðu: „Þegar bera [skuli]
saman stjórnarlaganir, til að sýna hver bezt sé, þá verð[i] fyrst að athuga, hverr
að sé tilgángur allrar stjórnar, og þvínæst meta stjórnarlaganirnar eptir því,
sem þær nálgast tilgánginn meir eður minna.“8 Hvernig sem stjórnskipunar-
málum sé að öðru leyti háttað þá sé mikils um vert að frelsið sé nægjanlegt til
framfara á öllum sviðum bæði andlega og líkamlega en þó megi festuna ekki
vanta. Því sé augljóst „... að allir kraptarnir verða að vera lausir að nokkru
en bundnir að nokkru“ (bls. 68). Jón veltir fyrir sér kostum og göllum „val-
mennisstjórnar“ (aristókratí) og fullkominnar lýðstjórnar og kemst að þeirri
niðurstöðu að mest sé um vert að „hitta þá stjórnlögun, sem bezt vekur og
elur þjóðfjör og þjóðrækni, en forðar um leið við skaðvænum flokkadráttum;
hefir nóg vald til að koma fram lögum og rétti, og hverju sem gott er, en þó
svo temprað, að eigi megi það verða til kúgunar ...“ (bls. 71).
Hvað þjóðinni sjálfri viðvíkur telur Jón að ekki beri að hefta frelsi manna
nema í því tilfelli að frjálsræðið ógni „öllu félaginu“ og þjóðin gæti borið
skaða af.9 Hann bætir því við að á íslandi þyki það lágmarksréttindi að sérhver
maður „... hafi frelsi til að halda trú þá sem hann vill, tala hvað hann vill, rita
hvað hann vill, og láta prenta hvað hann vill, meðan hann meiðir engan ...“
(bls. 73) og sömleiðis megi atvinnufrelsi og verslunarfrelsi ekki vanta og
mikils sé um vert „að bæjastjórn (kaupstaðastjórn) og sveitastjórn sé svo frjáls
sem verða má ...“ (bls. 74 og 75).
Síðasti kafli greinarinnar ber yfirskriftina Um ýmislegt viðvíkjandi kosn-
íngum og þingsköpum. Þar leggur Jón áherslu á að hann treysti embættis-
mannanefndinni til góðra verka en segist ímynda sér að alþýða manna vildi
að nokkurra atriði yrði gætt sérstaklega. Þar ber fyrst að nefna mikilvægi þess
að hafa „staðfastlega fyrir augum, að alþíngislögin eiga að vera handa íslandi“
°g að „íslands þarfir og íslands stjórn eiga alltaf að vera hið fremsta ..."
(bls. 120). Þetta telur Jón vera grundvallarreglu, en á stundum geti eflaust
mynst erfitt að fylgja henni eftir þegar hvort tveggja sé að „... allt fer fram á
dönsku, og að minnsta kosti einn danskur maður tekur þátt í henni, einkum
ef hann [er] ráðríkur og ókunnugur eða dansklundaður.“ Annað atriði sem Jón
taldi vert að hnykkja á fyrir hönd alþýðunnar var kosningarétturinn. Þeirri
spurningu þyrfti að svara „1) hvort allir skuli kjósa eður eigi, og 2) hvort alla
megi kjósa til fulltrúa eður eigi.“ Jón segist ekki skilja „eptir því sem á íslandi
hagar“ að „... það geti komið neinu illu af stað (sízt um sinn), þó öllum sé
leyft að kjósa sem myndugir eru (25 ára) og búfastir á landinu, ef þeir hafa
ekki liðið neitt mannorðstjón fyrir laganna dómi“ (bls. 121).