Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 153

ANDVARI
MANNTAFL SJÁLFSTÆÐISBARÁTTUNNAR
151
sem þarna mátti hugsanlega greina. Þá eykur Ingólfur Arnarson, sem
stendur við gafl Safnahússins, enn á dýptina á kóngsvængnum. í raun er
um að ræða frysta sviðsmynd af sögu Islands frá landnámi til fullveldis.
Þarna er þjóðfaðirinn Ingólfur að nema landið og þjóðskáldið Jónas að yrkja
sín áhrifaríku ættjarðarljóð en á miðju sviðsins réttir danski konungurinn
fulltrúa íslensku þjóðarinnar „fyrsta vísi frelsisins“. í því felst reynar gróf
sögufölsun þar sem Jóni Sigurðssyni var ekki boðið á Þjóðhátíðina 1874
þegar konungur færði íslendingum stjórnarskrána og var lítt hrifinn af því
plaggi. Raunin var líka sú að ýmsir voru ósáttir við að þeir Jón stæðu svona
hlið við hlið framan við aðsetur stjórnarinnar.
IV
Árið 1923 skrifuðu 86 málsmetandi íslendingar undir ávarp þar sem lands-
menn voru hvattir til að láta fé af hendi rakna svo hægt væri að reisa „á
almannafæri í Reykjavík“ minnisvarða um Hannes Hafstein (1861-1922) sem
þá var nýlátinn. í ávarpinu sagði meðal annars:
Hvort sem litið er á Hannes Hafstein sem stjórnmálamann eða skáld, ann íslenska þjóðin
honum svo mjög, að hann er áreiðanlega einn þeirra manna, sem hugir þjóðarinnar hafa
mest hneigst að um síðustu mannsaldra. Með afburða þreki og lægni hefir hann átt svo
mikinn þátt í því hvorutveggja: að koma sjálfsforræðismáli þjóðarinnar fram, og að
hrinda réttarbótum og framfaramálum hennar áfram, að fyrir það getur þjóðin aldrei
sýnt þakklæti sitt meira en verðugt er. Jafnframt er það af öllum mönnum viðurkent,
að hann var eitt af helstu ljóðskáldum þjóðarinnar, og að hann hefir flestum eða
öllum skáldum vorum fremur, lagt stund á að efla vilja og þrótt hennar til dáðríkra
framkvæmda með ljóðum sínum.38
Af þessari lýsingu að dæma sameinast mannkostir þeirra Jóns Sigurðssonar
og Jónasar Hallgrímssonar hér í einum manni. Söfnunin fyrir líkneskinu
virðist hafa gengið vel og enn var samið við Einar Jónsson um að annast
verkið. Eirafsteypa styttunnar var tilbúin 1928, rætt var um að afhjúpa hana á
25 ára afmæli heimastjórnarinnar árið eftir en það dróst af ýmsum orsökum
fram til 1931.
Ýmsar tillögur komu fram um hvar líkneski Hannesar skyldi standa.
Kristján Albertsson, sem átti síðar eftir að skrifa ævisögu ráðherrans, viðraði
þá skoðun í blaðagrein snemma árs 1929 að Danakonungur ætti að hverfa af
stöplinum framan við Stjórnarráðið. „Það má öllum vera ljóst, að hann á ekki
sæti við hlið Jóns Sigurðssonar, hvorki í sögu landsins nje í vitund þjóðarinnar
og stytta hans þá heldur ekki. Það getur ekki verið ætlun nokkurs manns,
að hún stæði þar um aldur og æfi.“ Vildi Kristján að styttu nafna síns yrði