Andvari - 01.01.2011, Side 157

ANDVARI
MANNTAFL SJÁLFSTÆÐISBARÁTTUNNAR
155
endur Menntaskólans gáfu honum afsteypu af frægri forn-grískri styttu af
Pallas Aþenu. Hún stendur við syðri gafl skólabyggingarinnar.57
Eins og fram hefur komið hefur valið á mörgum þessum kennileitum
minninganna vakið deilur enda eiga þau ríkan þátt í að móta sögulegt minni
íslensku þjóðarinnar í lengd og bráð, vafalaust enn ríkari en við gerum okkur
grein fyrir. Sú söguskoðun sem þessi kennileiti miðla er vitanlega umdeilan-
leg. í þessu sambandi má rifja upp grein sem „gamall landvarnarmaður“ birti
í Alþýðublaðinu viku eftir að líkneski Hannesar Hafstein hafði verið afhjúpað
á fullveldisdaginn 1931. Að sögn greinarhöfundar fannst mörgum þeirra sem
fylgdust með stjórnmálabaráttunni á fyrsta áratug aldarinnar valið á þessum
degi spaugilegt þar sem Hannes hefði verið í fararbroddi þeirra sem vildu
að íslendingar samþykktu uppkastið svonefnda árið 1908. „Þá var það álit
mikils meirihluta þjóðarinnar, að í uppkastinu fælist afsal á rétti Islendinga
til að vera fullvalda ríki. Enn í dag er sú skoðun óbreytt. Og vafalaust þyrfti
nú ekki að vera að hafa fyrir því að halda neinn fullveldisdag hátíðlegan,
ef vilji H. H„ Jóns Þorl. og fleiri uppkastsmanna hefði náð fram að ganga.“
Greinarhöfundur taldi að auk Jóns Sigurðssonar ættu þeir Skúli Thoroddsen
og Bjarni Jónsson frá Vogi mestan þátt í því að fullveldisbaráttunni lauk
farsællega. „Og enn er autt rúm (eða illa skipað) hjá stjórnarráðshúsinu, þar
sem viðeigandi væri að hafa minnisvarða Sk. Th„ þess manns, sem hindraði
réttindaafsalið 1908 og bar fram kröfuna um fullkomið sjálfstæði vort, þá
kröfu, sem í aðalatriðum var fullnægt tíu árum síðar.“58
í verki sínu The Political Lives ofDead Bodies. Reburial and Postsocialist
Change fjallar bandaríski mannfræðingurinn Katherine Verdery um það
hvernig fall kommúnismans í Austur-Evrópu hafði í för með sér róttækar
breytingar á opinberu rými í einstökum löndum. Þegar búið var að steypa
styttum af Lenín, Stalín og öðrum kommúnistaleiðtogum af stalli skapaðist
tómarúm sem nauðsynlegt var fylla með einhverjum öðrum hætti; það þurfti
að endurskapa merkingar- og menningarheim samfélagsins. Verdery beinir
sérstaklega athyglinni að dæmum þar sem líkamar látinna einstaklinga hafa
verið grafnir upp og þeim veitt opinber útför annars staðar. Stundum er
um að ræða fórnarlömb kommúnistatímans, en líka andófsmenn, útlaga og
þekkta listmenn. Eitt meginatriðið í málflutningi Verdery er að táknræn
merking þessara einstaklinga er yfirleitt á reiki; það er ekkert einfalt svar til
við því hvaða viðhorf eða gildi eru þarna að fá uppreisn æru og þess vegna
geta margir fylkt sér um einstakar táknmyndir af mörgum og mismunandi
ástæðum. Um leið og líkaminn er í ótvíræðum tengslum við hinn látna er
hann þögult og þar af leiðandi margvísandi tákn.59
Sömu sögu er að segja af líkneskjum eins og þeim sem hér hafa verið til
umræðu. Þannig er líklegt að stytta Jón Sigurðssonar geti haft ólíka merkingu
í huga áhorfenda, eftir því hvar hún stendur en ekki síður hvaðan og hve-