Hugur - 01.06.2004, Page 268

206
Ritdómar
vegna þessarar hlutdeildar annarra. Þetta
eru mikilvægar staðreyndir í allri um-
ræðu um sjálfræði.
Astríður Stefánsdóttir og Vilhjálmur
Arnason hafa gefið út bók um sjálfræði
og aldraða. I henni eru raktar niðurstöð-
ur úr nokkuð ítarlegri könnum sem gerð
var á högum aldraðra og dregnar nokkr-
ar ályktanir af henni en í upphafi gera
höfundar grein fyrir siðferðilegum for-
sendum rannsóknarinnar og þeim laga-
lega bakgrunni sem málefni aldraðra
byggja á. Bókin er vel upp byggð, skrifuð
á skýru og einföldu máli, niðurstöður
raktar vel og skipulega. Bókin er í heild
markvert framlag til umræðu um stöðu
og meðferð aldraðra. Hún getur þjónað
bæði þeim sem vinna við aðhlynningu
aldraðra og þeim sem móta stefnu í þess-
um málaflokki. Það er fyrirsjáanlegt nú
þegar þessi bók kemur út að þessi mála-
flokkur mun verða æ viðameiri í heil-
brigðis- og félagsþjónustu á Islandi á
næstu áratugum. Það ættu í reynd þegar
að vera í framkvæmd viðamiklar rann-
sóknir á högum og aðstæðum aldraðra
og á því hvernig best verður stuðlað að
sem mestum lífsgæðum þeirra á kom-
andi tíð, þó ekki væri af annarri ástæðu
en þeirri að fleiri milljarðar króna á
hverju ári munu í nánustu framtíð renna
til þessa málaflokks. En því er ekki að
heilsa. Þessi rannsókn er því afar tíma-
bær og hefur vonandi áhrif til þess að
auka rannsóknir í þessum málaflokki.
Bókin skiptist í þrjá hluta. í þeim
fyrsta rekur Vilhjálmur fræðilegar for-
sendur í siðfræði fyrir sjálfræði en meg-
inforsendan er að manneskjurnar eru
þeirrar gerðar að þær þurfa að geta mót-
að Hf sitt sjálfar og þroskað með sér það
viðhorf að þær eigi að gera það. Það eru
hins vegar ýmis atriði í dæmigerðum að-
stæðum aldraðra sem gera það að verk-
um að þetta getur reynst erfitt: hæfileik-
arnir dvína, sjúkdómarnir sækja að,
aldraðir þurfa í æ ríkara mæli aðstoð við
hversdagslega hluti á borð við að klæða
sig, matast, fara í bað. Það sem einkum
skapar erfiðar spurningar um hlutskipti
og örlög aldraðra í nútímanum er sú
staðreynd að velferðarsamfélagið hefur
búið til stofnanir sem annast um aldraða.
A síðustu áratugum hafa aldraðir í mikl-
um mæli sótt inn á þessar stofnanir þeg-
ar þeir hafa haft til þess aldur. En stofn-
unum fylgja vandkvæði sem fyrst og
fremst koma fram í því að þær draga úr
vilja þeirra sem þar dvelja til að stjórna
lífi sínu sjálfir, hvetja til þess að það sé
eðlilegt að láta aðra sjá um ýmsa sjálf-
sagða hluti sem maður gæti séð um sjálf-
ur. Það er ekki svo að þetta sé ásetning-
ur neins heldur skapa aðstæðurnar allar
þetta. Það er svo alveg sérstakur kapítuh
að í mörgum löndum þá eru þessar
stofnanir ekki starfi sínu vaxnar, sinna
ekki sjálfsögðum hlutum, fyja gamalt
fólk inn að skinninu og niðurlægja það.
Það virðist sem betur fer ekki vera stór
vandi í okkar kerfi heldur íremur sá sem
skoðaður er í þessari rannsókn, að ekki er
í nægilegum mæli hugað að því að gam-
alt fólk getur ráðið lífi sínu sjálft rétt eins
og við hin.
Astríður rekur þá löggjöf sem gildir
um málefni aldraðra, hvernig hún hefur
þróast og hverjir eru helstu veikleikar
þess að hafa sérstaka löggjöf um einn
aldurshóp. Þetta er mjög þarfur kafli í
bókinni vegna þess að sú umgjörð sem
löggjöfin mótar þessum málaflokki end-
urspeglast síðan í andrúmslofti stofnan-
anna sjálfra eins og kemur fram í könn-
uninni. Sú gagnrýni sem Astríður setur
fram á löggjöfma virðist mér réttmæt en
ég held samt sem áður að ekki sé ástæða
til að vanmeta þörfina á löggjöf sem
þessari til þess að draga fram mikilvægi
þessa málaflokks. Aldraðir sem hópur
hafa verið að breytast og úrræðin sem
standa þeim til boða hafa líka breyst. Það
er fyrirsjáanlegt að sú þróun haldi áfram.
Mér virðist könnunin prýðilega upp
byggð og spurt um þá hluti sem varða
alla og skipta máli fyrir langflesta. Höf-
undarnir draga fram þrjá hluti sem þeir
telja mestu skipta í niðurstöðunum. I
fyrst lagi að vistmenn á elliheimilum hafi
minna rými til daglegra athafna en á