Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 12

Af þessu má sjá að ákveðinn
hluti hugarheims okkar er
kannski ekki svo fjarri hugar-
heimi Jóns Aðils þegar kemur að
hugmyndum um þjóðemið. En
það er ekki bara í dægurlaga-
þjóðsöngnum „Island” sem
hugmyndin um þjóðemisheild-
ina blómstrar á okkar tímum. I
innsetningarávarpi sínu í
embætti þann 1. ágúst 1992
sagði forsetinn okkar: „Við emm
ein þjóð, Islendingar, - ein fjöl-
skylda.”24 Og tækið sem við not-
um til að tjá hugsanir okkar,
sjálft tungumálið, það er uppfullt
af orðum sem sýna þennan hug-
arheim; þar er þjóðarauðlegðin,
þjóðareinkennin, þjóðarstoltið,
þjóðarskútan, já og þjóðararfúr-
inn. Við getum einnig átt það til
að upplifa þessa einingu tilfinn-
ingalega, þegar strákarnir okkar
vinna Danmörku í fótbolta eða
Kristján Arason skorar glæsi-
lega, á þorrablóti Islendinga í
útlöndum eða 17. júní, á sumar-
kvöldi i Gróttu þegar sólin sest
bak við Snæfellsjökul, þegar við
kyijum saman rútusöng með
snert af þjóðemisást. Þá finnum
við það sem Benedict Anderson
kallar „the beauty of
gemeinschaft”25, þá emm við
stundum svo mikið Islendingar.
Lokaorð
Svo kann að vera að athuganir af þessu
því að vera hátt hafin yfir alla
þjóðemishyggju. En það er
nauðsynlegt að kryfja þjóðarhug-
takið. I fýrsta lagi vegna þess að
sannleiksleitin er eftirsóknarverð,
i öðm lagi vegna þess sem ég
sagði í byijun; þjóðemishyggja
þjónar á okkar tímum sem hug-
myndafræðilegur gmndvöllur
ofbeldis og átaka af öllu mögu-
legu tagi.
Því þjóðemishyggja er undar-
leg skepna, ekki síst að því leyti
að mörk hennar em svo óljós.
Hluti hennar snýst um það að
þættir sem kannski em það besta
sem við eigum, tilfinningar til
þess fólks, þess umhverfis og
þess tungumáls sem við emm
alin upp við og með , snúast upp
í fýrirlitningu og grimmd á því
og þeim sem em öðmvísi. Og
komi kröftugar ógnanir inn í
samfélag þá sýna dæmin að
slíkur umsnúningur magnast
upp úr öllu valdi. Við getum
reynt að setja okkur fýrir sjónir
hvemig ástand gæti myndast á
Islandi ef hér ríkti svipað hlutfall
atvinnuleysis og gerist í ýmsum
löndum Evrópu og ásókn inn-
flytjenda væri svipuð og nú er
t.d. í Þýskalandi. Af slíkum
ástæðum m.a. er það of dýrt á
okkar tímum að vera ómeðvitaður
um þjóðemismál. Við getum
ekki leyft okkur það, það kostar einfald-
lega of mikið. Við verðum að spyija:
,,Hvað erþjóð?”
Þjóðarciningin lioldi klœdd?
tagi ógni „öryggi” okkar, a.m.k. ef við
emm ömgg í þvi að þjóðin sé einn af
máttarstólpunum í lífinu Kannski gera
þær það ekki síður ef við emm ömgg i
Tiívísanir
1 Kenneth Auchincloss: „1992: The year of fratricide”. Newsweek, vol. CXXI,
no. 1, 1993, 22-39.
2 Peter Alter: Nationalism. London 1989, 125.
3 Ernest Renan: „What is a nation”. Modem political doctrines. London 1939, 202.
4 Emest Renan: What is a nation, 195.
5 Emest Renan: What is a nation, 198-202.
6 Ernest Renan: What is a nation, 186.
7 Emest Renan: What is a nation, 202-203.
8 Emest Renan: What is a nation, 190.
9 Ernest Renan: What is a nation, 204.
10 Ernest Renan: What is a nation, 203.
11 Ernest Renan: What is a nation, 186.
12 Benedict Anderson: hnagined Communities. ReJJections on the Origiti and Spread of
Nationalism. Endursk. útg. London 1991, 6-7.
13 Ingi Sigurðsson: Islenzk sagnfrceði frá miðri 19. öld til niiðrar 20. aldar. Rv. 1986,
24. (Ritsafn Sagnfræðistofnunar 15.)
14 JónJ. Aðils: íslenzkt þjóðemi. Alþýðufyrirlcstrar. 2. útg. Rv. 1922, 249.
15 Ingi Sigurðsson: Islenzk sagnfræði, 24.
16 Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðemi, 250.
17 Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðemi, 148.
18 Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðemi, 66.
19 Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðemi, 249.
20 Sjá efnisskrá frá Symfóníuhljómsveit Islands. Tónleikamir vom haldnir í Kefla-
vík og Háskólabíó í tengslum við M-hátíð á Suðumesjum og íslenska tónlistar-
daga. Spiluð vom ýmis dægurlög og rokkverkið Lifun.
21 Sjá efnisskrá frá borgaralegri fermingu í Hafnarborg, Hafnarfirði, 25. apríl 1993.
22 Margrét Jónsdóttir: „Island”. Nýja sötigbókin. 13-14.
23 Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðemi, 89.
24 Vigdís Finnbogadóttir: „Innsetningarávarp forseta Islands, frú Vigdísar Finn-
bogadóttur, í Alþingishúsinu: Auðlindir em ekki einungis í djúpi hafs og víðáttu
lands”. Morgunblaðið, 5. ágúst 1992, 26.
25 Benedict Anderson: Imagined Communities, 143. Anderson segir nánar um
þetta: „As we have seen earlier, in everything “natural” there is always
something unchosen. In this way, nation-ness is assimilated to skin-colour,
gender, parentage and birth-era - all those things one can not help. And in
these “natural ties” one senses what one might call “the beauty of
“gemeinschaft”
10 SAGNIR