Sagnir - 01.06.1993, Page 51

Enda fóru útvegsjarðir við stxöndina yfir-
leitt ekki í eyði. Þessi þróun verður
skýrust við Breiðafjörðinn. Mikill auður
safnaðist í hendur valdaætta á þessu svæði
og þær höfðu forystu í þjóðlífi aldarinn-
ar.5
A þessum tíma voru tvær ættir að-
sópsmestar í Vestfirðingafjórðungi og var
auður hvorartveggja að miklu leyti byggð-
ur á sjávarfangi. Skarðveijar voru fom-
fræg ætt sem hafði verið öflug á
Sturlungaöld, enda tengd Sturlungum.
Þeir auðguðust á útgerð við Breiðafjörðinn,
einkum skreiðarútflutningi, á fimmtándu
öld. I upphafi aldarinnar var Loftur
Guttormsson ríki, hirðstjóri á Möðmvöll-
um, mestur virðingarmaður af þeirri ætt.
Hann var stórauðugur, átti 17 jarðir af
þeim 30 sem nefndar em höfuðból i
fornum skjölum.6 Hin ættin, Vatnsfirð-
ingar, hafði ábata af sjósókn við Djúp.
Björn Jórsalafari Einarsson er nafnkunn-
astur af þeirri ætt en hann lést árið 1415.
Hann var mikill ævintýramaður og við-
förull, eins og viðurnefni hans sýnir en
það hlaut hann vegna utanlandsferða
sinna. Bjöm átti eina dóttur, Vatnsfjarð-
ar-Kristínu. Hann lét eftir sig miklar
eignir og Kristín ávaxtaði þær vel. Var
hún ein auðugasta kona á landinu er hún
lést árið 1458. Fyrri eiginmaður hennar,
Jón, var bróðir Lofts ríka og lést í
plágunni miklu en með seinni eigin-
manni sínum, Þorleifi Amasyni, átti hún
sjö böm, fjórar dætur og þijá syni.
Svo mikill var vegur þessara miklu
valdaætta, Skarðverja og Vatnsfirðinga, að
böm Kristinar áttu erfitt með að finna
maka við sitt hæfi. Eina fjölskyldan sem
var Vatnsfirðingum samboðin vom Loftur
riki og hyski hans. Þijár dætur Kristínar,
Helga, Solveig og Guðný, giftust sonum
Lofts ríka og synimir, Björn og Ami,
kvæntust dætmm Lofts. Þriðji sonurinn,
Einar, síðar hirðstjóri, kvongaðist ekki.7
Þessar mágsemdir eru einsdæmi i
Islandssögunni og minna einna helst á
giftingar milli konungaætta seinni alda,
þar sem allir em meira eða minna ná-
skyldir. Þessir stórhöfðingjar vom
konungum líkir hvað varðaði dramb og
metnað. Síðar leiddu þessar mágsemdir
hins vegar til þeirrar miklu flækju ættar-
tengsla sem einkenndi erfðamál Vatnsfirð-
inga í lok fimmtándu aldar. Aðeins ein
dætra þeirra Kristínar og Þorleifs giftist
ekki niðja Lofts ríka. Það var Helga Þor-
leifsdóttir. Hún var gefin Guðmundi
Arasyni á Reykhólum og var brúðkaup
þeirra haldið í Vatnsfirði 5. október
1423.8
Athafiiamaðurinn
Guðmundur Arason var ekki á flæðiskeri
staddur þegar hann kvæntist inn í ætt
Vatnsfirðinga. Faðir hans, Ari Guðmunds-
son, var sennilega auðugasti maður á
Vestfjörðum í sinni tíð. Ekkert er vitað
um ættir Ara annað en að bróðir hans,
Hrafn, var lögmaður norðan lands og
vestan í hartnær 30 ár (1403-1432) og
því einn af valdamestu mönnum þjóðar-
innar. Eiginkona Ara, Olöf Þórðardóttir,
var af ætt Seldæla, einni af máttugustu
ættum landsins ffá fomu fari. Hún erfði
tvö mestu höfhðbólin á sunnanverðum
Vestfjörðum eftir föður sinn og móður-
bróður og tók Ari við umsjá þeirra. Fleiri
stoðir gengu undir veldi Ara eftir lát
Olafar. Seinni kona hans færði góðan
skilding með sér í búið, auk þess sem Ari
jók við eignir sínar með kaupum og
sölum. Hann var sýslumaður yfir öllum
Vestfjörðum um tíma, sennilega oftar en
einu sinni. Það voru því engir aukvisar
sem stóðu að Guðmundi Arasyni; hann
hóf ekki feril sinn með tvær hendur
tómar. Að vísu þurfti Guðmundur að
deila föðurarfinum með systrum sínurri'
en ekki varð hann öreigi við það.
Þegar Guðmundur kvæntist Helgu
var faðir hans látinn en Hrafn föðurbróðir
hans var fulltrúi hans í brúðkaupinu.
Hefiir Guðmundur án efá haft stuðning af
hinum volduga frænda sínum fýrsta
kastið. Aður haföi Guðmundur tekið við
búsfotráðum á Reykhólum og hafði
sýsluvöld í Húnavatnssýslu, ungur að
ámm. Ekki er vitað til að Guðmundur
hafi aftur orðið sýslumaður en Amór
Siguijónsson hefiir sett fram þá tilgátu að
hugsanlega hafi embættisskyldur hans
sem sýslumaður í Húnaþingi valdið því að
hann fór í hina illræmdu norðurreið árið
1427.10 Nýi annáll skýrir frá því að
mörgum hafi þótt „þungt að verða fýrir
henni af þeirra manna framferði er með
bóndanum riðu.”" A sínum tíma varð lítið
úr kæram gegn Guðmundi þar sem
Loftur Guttormsson hirðstjóri virðist ekki
hafa tekið þær til greina,12 en máhð á eftir
að koma meira við sögu þessa. Ekki er
hægt að úrskurða um réttmæti tilgátu
Amórs, þar sem heimildir vantar, enda
heffir það varla haft mikið að segja hver
hafði sýsluvöld á þeim upplausnartímum
sem nú fóra i hönd.
Veldi Guðmundar byggðist ekki á
þeim formlegu embættum sem hann
gegndi um ævina heldur þeim auðæfum
sem hann náði að sanka að sér. Arið 1446
era sex höfuðból og hvorki meira né
minna en 178 jarðir alls taldar í eigu
Guðmundar og af þeim vora einungis
þijár í eyði, sem telja má harla gott svo
skömmu eftir pláguna miklu. Þessar jarð-
ir vora flestar við sjávarsíðuna sem gerir
ríkidæmi Guðmundar enn meira.
Honum hafði þá tekist að auka eignir
sínar úr 15 hundruðum hundraða sem
hann átti haustið 1423 í 50 hundrað
hundraða sumarið 1446. A Reykhólum
einum átti hann það mikla bú sem áður
hefúr verið lýst.13 Fræðimenn töldu löng-
um að þessi mikB auður hefði að mestu
leytri verið fenginn með ránskap og yfir-
gangi en síðar hefhr sú hugmynd komið
fram að Guðmundur hafi grætt á viðskipt-
um við Englendinga. Amór Siguijónsson
hefur bent á að hann hafði engan markað
fýrir afurðir af hinum stóra búum sínum,
annan en þá ensku fiskimenn og versl-
unarmenn sem vora í siglingum hér við
land á fýrri hluta fimmtándu aldar. Við-
skiptin við Englendinga vora Islending-
um hagstæð á þessum tíma og Guðmund-
ur hefhr sennilega verið fljótur að koma
auga á þessa nýju möguleika á auð-
söfnun. Því er ekki ósennileg sú kenn-
ing Amórs að hann hafi verið í farar-
broddi þeirra sem hófu viðskipti við
Englendinga um 1420. Hann hefur ekki
átt marga keppinauta á Vestfjörðum því
að veldi Vamsfirðinga var einkum við
innanvert Djúp. Þorleifur Arnason féll
frá um þessar mundir (sennilega um
1428) en synir hans voru enn ungir að
áram. Enginn varð því til að ógna stöðu
Guðmundar næstu árin."
Umhleypingatíð
Næstu árin heyrum við Htið af Guðmundi
Arasyni. Hann situr að búi sinu í friði og
spekt og safhar auði. Miðað við hið mikla
veldi Guðmundar kemur hann næsta Htið
við sögu atburða á fjórða áramg fimmt-
ándu aldar en mikil tíðindi gerðust á
þessum áram. Tilraunir Eiríks af
Pommem til að efla miðstjómarvald í
Norðurlandaveldi sínu mættu mikilfi
mótspymu, á fjórða áratugnum hófst
uppreisn i Noregi og Svíþjóð og að
SAGNIR 49