Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 60

ffaÉfc
■ '■'■•• ■ - ■:,■'■■ ■
■' w
SSSfSp
mm
ISiPSgti
;3£þC*i ■:■:.■■ ■
féS§& ■;£
sektina ef það hjónanna sem misgjört var
við óskaði þess.2’
Unr þetta leyti voru að fæðast þær
hugmyndir sem íslensk hegningarlög
opinbera okkur, þar sem greinarmunur
er gerður á synd og glæp.24 Breski sagn-
fræðingurinn J.A. Sharpe bendir á að
glæpsamlegt athæfi skilgreinist á ólíkan
hátt af ólíku fólki í tímans rás og sé mis-
nrundandi eftir stéttum og efnahagslegri
stöðu. Lagalega gat athöfn strítt gegn
veraldlegum dómsstólum og Guðslög-
um, og í raun var ekki gerður skýr
greinarmunur á synd og glæp.25
Glæpur eða synd?
Benda dómar og dómsskjöl til þess að á
seinni hluta 19. aldar hafi enn verið litið á
“lauslæti” sem glæp? Til að nálgast við-
horf samfélagsins, a.nr.k. yfirvalda, til
þessara mála koma Landsyfirréttadómar26
að góðu gagni. AUs komu 34 hór-
dómsmál fýrir Landyfirrétt á árunum
1802 - 1869 og voru þau úr flestum
sýslum landsins. Hórdómsbrot27 komu
reglulega fýrir rétt fram að setningu
hegningarlaganna 1869 og virðast því
hafa verið álitin alvarleg af hálfu yfir-
valda. I þeim málum sem komu til kasta
Landsyfirréttar var þó yfirleitt um þriðja
eða fjórða hórdómsbrot að ræða eða fimmta
lausaleiksbrot. A fýrri hluta aldarinnar
kom það alls sjö sinnum fram í dómum
að ekki hafði fallið dómur vegna einhverra
af fýrri hórdómsbrotuni ákærða og þvi
varð að milda refsingu. Hinir ákærðu
töldu sig þó hafa greitt sektir en sýslu-
menn neituðu. Grípum niður í dóm frá
árinu 1822:
Fyrir þau tvö fýrstu brot hans finst ...
[hann] aldrei dæmdur vera, en þó
undirgengist hafa, að greiða fýrir þau
að nokkru leyd lögskipaðar, en að
nokkru leiti óvissar fjársektir, þessar
nefnilega fýrir sýsluvist til justitskass-
ans, hverjar þó með alls engum dómi
nokkmn tíma ákvarðar fýnnast ... .28
Tæpum tuttugu ámm áður hafði Landsyf-
irréttardómari amast yfir samskonar
embættisglöpum;
hvers vegna þessa skaðvænu forsómun
embættismannanna á þeirra embætt-
isverkum má telja líklegast meðverk-
andi tilefni til ... optar ítrekaða glæps,
öðmm og siðferði manna yfir höfuð ril
versta eptirdæmis, og undir eins til
misjafns vitnisburðar um litla laga-
stjóm hjer í landi, hvar flest er straff -
og umtalslaust hðið, ellegar peninga-
sektir eptir lögum teknar í kyrþey,
sumstaðar nógu frekar, ... .24
Eg get með engu móti lagt mat á
hversu oft sýslumenn stungu undan fé í
glæpamálum en hér fæst vísbending um
að flestir prestar hafi lárið sér nægja að til-
kynna brotið, en ekki haft efrirlit með því
hvort dómur var kveðinn upp. Oform-
legt félagslegt taumhald var í höndum
presta og almennings, en “markmið
þessa eftirhts [var] að laða frarn og styrkja
ákveðna hegðun og/eða viðhorf”.30 Hinir
brotlegu hafa því eflaust gengið i
gegnum að vera aðalpersónur í kjaftasög-
um sveitarinnar og jafnvel tekið þannig
út refsingu sína. Hið fonnlega eftirlit,
sem beindist að því að farið væri að lög-
um,” hefiir verið þeirn fjarlægara, þó
misjafnlega eftir þyngd dómsins.
Sá ákærði hafði ffarnið svonefht siðferð-
isbrot. Hvað var siðlaust við verknaðinn og
hvað mildaði siðferðisdóminn? Kynlíf utan
hjónabands var af löggjafans hálfu rangt
hvemig svo sem almenningur leit á þau
mál. I nokkmm málum vom dómar
mildaðir eða kveðnir upp sýknudómar,
því þeir ákærðu kvæntust bamsmæðram
sínum. Hér er talað um þá ákærðu sem
karla en yfirleitt er umfjöllun um
hórdómsbrot tengd framhjáhaldi karla
en ekki kvenna. Tóku konur ekki fram-
58 SAGNIR