Sagnir - 01.06.1993, Síða 93

Fyrir þá vinnu er fangarnir leystu af
hendi fengu þeir borgað og fóru launin
hækkandi eftir því sem á refsivistina leið
en mismunandi var hve hátt fangamir
komust í launum allt eftir þvi hve lengi
þeir sátu inni. Jón Jónsson vinnumaður-
inn úr Rangárvallasýslu sem sat inni í
sex mánuði af átta fékk til að byija með 10
aura fýrir vikuna, eins og allir aðrir fang-
ar, en hæst komst hann í 24 aura og
þegar hann yfirgaf hegningarhúsið fékk
hann útborgaðar 2 krónur og 22 aura.47
Guðlaugur Þórðarson snikkari sem sat
inni í heil sex ár, byijaði á sama hátt og
Jón með 10 aura fyrir vikuna og þegar
mest var fékk hann 56 aura í eina viku
en vikulaun hans vom vanalega 48 aurar
síðustu mánuðina og þegar Guðlaugur yf-
irgaf hegningarhúsið fékk hann útborgað-
ar 64 krónur og 90 aura.J“
A meðan á afþlánun stóð fóm fangar á
milli vinnustiga og þann 21. apríl 1875
var Guðlaugur Sigurðsson „búinn að vera
í 3 mánuði á undirbúningsstiginu og ...
[var] þá fluttur upp í 2. flokk þvingun-
arstigsins."49 Þvingunarstigið kom á eftir
undirbúningsstiginu sem allir fangar
hófu vistina á og skiptist upp í þrjá
flokka. Atti fanginn að vera ákveðin tíma
í hveijum flokki allt eftir því hve þung-
an dóm hann hafði hlotið. Þegar fangi fór
af undirbúningsstiginu yfir á þvingunar-
stigið var mismunandi hvort hann lenti í
fýrsta eða öðmm flokki þvingunarstigsins
og fór það eftir því hvemig hann hafði
hagað sér á undirbúningsstiginu. Góð
hegðun gat orðið til þess að stytta þann
tíma er hann var á þvingunarstiginu og
flýtt fýrir því að hann kæmist á yfirferðar-
stigið sem var þriðja stig refsivistar og þar
með flýtt fýrir frelsi sinu.
Samkvæmt reglum hegningarhússins
var refiingunni háttað á annan hátt en
áður. Vinnutími fangans var styttri og
hann átti að fa sambærilega iðju og hann
myndi starfa við eftir að hann öðlaðist frelsi
og hann var ekki lengur skyldugur til að
vera við guðþjónustur. En umffam allt
átti að hafa góðar gætur á því „hvemig
hann notar hið meira ffelsi, sem honum
er veitt.““ Yfirferðarstigið einkenndist
því af millivegi helsis og frelsis. Bama-
morðinginn Kristbjörg Björnsdóttir sat til
að mynda aðeins inni í þijú ár af fimm og
Guðlaugur Sigurðsson sat aðeins inni í 11
mánuði af 16.51 Með góðri hegðun hefhr
þeim verið fært að stytta vistina og hefhr
svo verið með flest alla fanga hegningar-
hússins á nitjándu öldinni; með góðri
hegðun tókst þeim að stytta sér vistina
innan veggja hússins. Betrunarhúsfangar
gátu jafnframt stytt hegningartímann
„með þvi að vinna einir sér í kompu og
vera í henni dag og nótt...“52
Fjórða og síðasta stigið sem var skilyrð-
isbundin náðun eygðu aðeins fángar eins
og Guðlaugur Þórðarson snikkari sem
dæmdur var til sex ára typtunarhúsvistar
og aðrir fangar er hlotið höfðu þyngri
dóm. Til að fa náðun vom skilyrðin þau að
fanginn hefði verið á yfirferðarstiginu í
ákveðinn tíma og talið væri víst að hann
mundi eftirleiðis hegða sér ráðvendilega
og að búið væri að útvega fanganum
sómasamlega atvinnu. Þann 5. október
1880 ákvað stjóm hegningarhússins að
hafá samband við landshöfðinga varðandi
Guðlaug Þórðarson, að hann
„fengi uppgjöf á jafnlöngum tima af
þvi sem hann á eftir að taka út af
hegningu sinni og hann sat í gæslu-
varðhaldi u.þ.b. 28 vikur, þarvið hann
í síðari tíð hafi hegðað sér vel ... [og]
alltaf hefir setið í einhýsi sem komið
hefir af þvi að enginn annar typtunar-
húsfangi hefir verið honum hér sam-
tíða.“53
Fengi Guðlaugur snikkari skilyrðisbundna
náðun væri honum fengið í hendur
lausnarbréf þar sem mannkostir hans
væm tíundaðir og sagt „að hann sé iðju-
samur, ráðvandur og reglusamur; að hann
nákvæmlega breyti eftir því, sem lög-
reglustjómin kynna að leggja honum fýr-
ir ... að hann öðmm kosti án ffekari
dóms verði aftur setmr í hegningarhúsið,
til þess að úttaka það, sem eftir er af
hegningu þeirri, sem hann var dæmdur
í.“54 Guðlaugur varð hins vegar að sitja
inni í fhll sex ár áður en hann öðlaðist
frelsi.
Kann að vera að honum hafi verið
synjað þar sem honum varð á í messunni
meðan hann sat inni í hegningarhúsinu
en góð hegðun og iðjusemi við vinnu var
gmndvallarforsenda þess að föngum væri
gefin skilyrðisbundin náðun. Árið 1878
viðurkenndi Guðlaugur Þórðarson að hafa
laugardagskvöld eitt fýrir hvítasunnu
„fengið vinnukonu fangavarðarins, Jak-
obínu til þess að kaupa fýrir sig 1 ’/2 pela
af koniaki, og hefur hann þá haft á
hendi 2 kr. og ... fengið vinnukonunni
1 kr. til þess að kaupa koníakið og [aðra]
sem þóknun fýrir greiðann."55 Hann
sagðist „hafa geymt peninga þá er hann
hafði, þegar hann kemur inn í hegning-
arhúsið með því að pota þeim upp i rass-
inn á sér og náð þeim aftur þegar hann
hafði hægðir".56 Hæfileg hegning fýrir
þetta brot Guðlaugs þótti þriggja daga
fangelsi við vatn og brauð. Ekki var þetta
í eina skiptið er hann braut af sér.
Þann 7. júlí sama ár var hann í fang-
elsisgarðinum og sást þá hafá „tal við einn
fanga er var í kompu [í] gegnum glugga
kompunnar. Var Guðlaugur alvarlega
áminntur, að varast þess konar athæfi
eftirleiðis."57 Ekki hefur þessi áminningin
haft nægjanleg áhrif því tæpum tveimur
ámm síðar viðurkenndi Þorbjörg Jóhann-
esdóttir betmnarfangi „að Guðlaugur hafi
lokið upp hurðinni [að klefa hennar] með
lykli eða einhveiju verkfæri"58 og við
rannsókn játaði Guðlaugur „að hann síðan
skömmu fýrirjól 3 sinnum ... [hafi] farið
inn í kompu þá er fanginn Þorbjörg Jó-
hannesdóttir situr í með lykli er hann
hafi búið til úr zinki og blýi.“59 Þorbjörg
hélt því fram að hann hafi „haft við sig
holdlegt samræði"60 í eitt skiptið er hann
kom í klefa hennar en Guðlaugur „neitar
því harðlega að hann hafi ffamið holdlegt
samræði við Þorbjörgu, en hún hafi beðið
sig um það, en hann hafi ekki viljað láta
að vilja hennar í því efni.“61 Guðlaugur
stóð fast á því „að hann hafi aldrei framið
«reglulegt» holdlegt samræði við Þor-
björgu, en aðeins þreifað um hana
bera.“62 Undarlegt er þó að enginn
dómur var kveðinn upp í agabroti þeirra
Þorbjargar og Guðlaugs.
Grautur, nærfatnaður
og Guðsorð
Fangamir þurftu að nærast meðan á vist-
inni stóð og þann 22. júní 1874 var sett
reglugerð „fýrir matarhæfi fanganna“ í
hegningarhúsinu. Föngum var boðið upp
á uxakjötssúpu eða baunir með svínakjöti
á sunnudögum, graut úr bygg- eða hálf-
gijónum á mánudögum og fimmtudög-
um, súpu úr salt- eða sauðakjöti á þriðju-
dögum og föstudögum og á laugardög-
um og miðvikudögum saltfisk eða blaut-
fisk. Með öllum þessum rétturn fengu
þeir kartöflur eða rófur og „...þar að auki
daglega V/2 pund af brauði og 3 pela af
undanrenningi, helming til morgunverð-
ar og helming á hvíldarstundinni að
SAGNIR 91