Sagnir - 01.06.2001, Page 15

Árni Helgason er fæddur árið 1964.
Hann útskrifaðist með BA próf í sagnfræði frá Háskóla íslands
árið 2001. Árni stundar nú MA nám við University of Sussex.
Sigur nýfrjálshyggjunnar?1
Um efnahagsstefnu ríkisstjórnar Steingríms Hermannssonar 1983-1987
Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar, sem sat að völdum frá
því í maí 1983 til júlí 1987, beitti sér fyrir róttækum breytingum
í átt til markaðsvæðingar íslensks efnahagslífs. Vextir voru
gefnir frjálsir, verðlag varð frjálst að mestu og hömlum af gjald-
eyrisviðskiptum var að miklu leyti aflétt. Allt gerðist þetta á til-
tölulega stuttum tíma, eða frá janúar 1984 til loka árs 1986.
Voru þessar breytingar í takti við það sem var að gerast í
Evrópu á sama eða svipuðum tíma og rakið er til nýfrjáls-
hyggju? Fylgdi ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar hug-
myndafræði nýfrjálshyggjunnar?
Á níunda áratugnum urðu hugmyndir, sem voru kenndar við
nýja hægrið, nýfrjálshyggju eða ámóta hugtök vinsælar. Þessar
hugmyndir spruttu úr jarðvegi háværrar gagnrýni á velferðar-
kerfið og efnahagslíf sem rekið hafði uppá sker á áttunda ára-
tugnum. Sífellt hærri ríkisútgjöld og auknar kröfur um félags-
lega þjónustu og meiri réttindi almennings, á sama tíma og olíu-
verðskreppa og almenn efnahagsleg lægð ríkti á Vesturlöndum
kallaði á nýjar og breyttar hugmyndir um stjórn efnahagsmála.
Ríkisstjórnir Evrópu þurftu að glíma við vaxandi óstöðugleika í
efnahagslífi, aukna verðbólgu og atvinnuleysi, svo og meira
óöryggi í peningamálum eftir að fastgengiskerfið hrundi til
grunna á árunum 1971-1973 og við tók fljótandi gengi.
Atvinnuleysið jókst eftir 1973 og verðbólgan magnaðist á sama
tíma og tiltrú almennings á hefðbundnum úrræðum ríkisstjórna
í efnahagsmálum minnkaði. Keynesisminn2 sem byggði á eftir-
spurnarstjórn ríkisins til að jafna út sveiflur í hagkerfinu og á
því að valið stæði um atvinnuleysi eða verðbólgu, dugði ekki
lengur. Þegar samdráttur og atvinnuleysi fór saman við aukna
verðbólgu gagnaði ekki að auka opinberar framkvæmdir til að
slá á atvinnuleysið því líklegast var að það myndi einungis auka
á vandann með aukinni þenslu og verðbólgu í hagkerfinu.
Við þessar aðstæður komu fram frjálshyggjuviðhorf sem
ekki höfðu verið áberandi frá því fyrir fyrri heimsstyrjöld. Þessi
viðhorf hafa verið kölluð ýmsum nöfnum s.s. Thatcherismi, rót-
tæka hægrið, framboðshagfræði, uppreisn skattgreiðenda, pen-
ingamagnshyggja eða Reaganhagfræði og nýja hægrið. Ekki er
um eina hugmyndastefnu að ræða heldur margar hugmyndir
sem fram komu á sama eða svipuðum tíma. Áttu talsmenn
þeirra það flestir sameiginlegt að þeir gagnrýndu hvernig efna-
hagsmálum hafði verið stjórnað frá lokum seinni heims-
Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar sem sat að völdum 1983 til
1987 gerði veigamiklar breytingar á efnahagsmálum í frjálsræðisátt.
Er hægt að kenna stjórnina við nýfrjálshyggju?
styrjaldar og töldu þeir að verkefni og valdsvið rík-
isins væru komin út yfir eðlileg mörk. Hlutverk
ríkisins væri fyrst og fremst að gæta öryggis borgar-
anna og setja skýrar leikreglur sem markaðurinn og
ríkisvaldið störfuðu eftir. Þess yrði að gæta að ríkið
misbeitti ekki valdi sínu í þágu óskilgreindra
almannahagsmuna til að seilast inná þau svið sem
einstaklingnum tilheyrðu. Samkeppni einkafyrir-
tækja á markaði væri hin rétta og eðlilega leið til að
draga fram bestu þjónustuna fyrir neytendur og þar
með almenning og því bæri ríkinu að tryggja sam-
keppni þar sem henni yrði við komið og vera ekki
sjálft í rekstri.3
13