Sagnir - 01.06.2001, Síða 38

þeirra fyrir sig) sem máli skipta. Meðal þeirra væri
hiti og kuldi í híbýlunum, loftraki þar og gólfkuldi,
næðingur, einangrunargildi lofts og veggja, dagsbirta,
birtuskilyrði og fjölmargt annað. Þegar þetta væri
búið og gert mætti eflaust draga ýmsar mikilvægar
ályktanir af niðurstöðunum, til dæmis áhrif þessara
þátta á heilsufar fólks, ungbarnadauðann og meðal-
aldur almennings. Niðurstöðurnar væri jafnframt
auðvelt að bera saman við þær kröfur sem bygging-
aryfirvöld gera nú til dags þegar reistar eru íbúða-
byggingar fyrir almenning. Þannig fengju menn all-
skýra mynd í tölum talið um þær aðstæður sem áar
okkar bjuggu við í húsnæðismálum. Líklegt er að hún
myndi skerpa sýn okkar og skilning á þeim kjörum
og aðbúnaði sem þjóðin bjó við öldum saman.
Reyndar er ekki unnt að draga heildarmynd af lífi
hennar um aldir án þess að húsakosturinn komi þar
við sögu eins og Guðmundur Finnbogason benti á
þegar árið 1918, eins og síðar verður rakið. Vonandi
munu þessar mælingar fara fram þótt síðar verði. En
það má líka leita annarra leiða að sama marki.
Hverjar skyldu þær vera?
Þar sem byggingarefni torfbæjarins er okkur jafn-
aðgengilegt nú og það var í árdaga er auðvelt að
kanna eiginleika þess í rannsóknastofnunum og gera
sér þar með allskýra mynd af þeim húsnæðisað-
stæðum sem fólk bjó við í torfbæjunum. Nú á tímum
er auðvelt að hanna slíkan bæ í tölvu og mæla hann
síðan í krók og kring; flestallar byggingar nú um
stundir eru reyndar hannaðar og reiknaðar þannig.
Raunar mætti einnig gera margvíslegar rannsóknir á
eiginleikum hans í tölvunni. Rannsóknastofnun
byggingariðnaðarins hannaði slíkan sýndarveruleika
fyrir höfund vegna samningar þessarar greinar í
janúar og febrúar 2002. Skal honum nú lýst
að nokkru.
Hverjar upplýsingar gefur torfbær tölvutækninnar?
Tölvubær rannsóknastofnunarinnar er lítið hús,
aðeins 3x8 metrar að innanmáli, þannig að grunn-
flöturinn er 24 fermetrar. í aðalatriðum er hann harla
einfaldur og hefðbundinn. Útveggir hans standa á
undirstöðum úr grjóti og eru hlaðnir lagskipt úr torfi
og grjóti, einn metri að þykkt, jafnþykkir efst sem
neðst (til hægðarauka við útreikninginn), þótt vitað
sé að í reynd var verulegur flái á þeim utanverðum.
Að innan eru þeir hvorki þilklæddir né einangr-
aðir en dýrahúðir þó hengdar innan á þá. Utanvert
eru þeir grónir. Vegghæð torfhleðslunnar er 1,5
metrar. Þakið er ásaþak, þar sem ás gengur langsum
eftir því miðju og sperrur út frá honum niður í vegg-
ina, sitt hvorum megin. Þvert ofan á sperrunum liggja
þrjú langbönd sitt hvorum megin, efst, í miðju og
lægst. Ofan á langböndunum hvíla flatar hellur eða
húðir en síðan tekur við 10 sentímetra reiðingur eða
hríslag sem liggur á þeim. Því næst tekur við 10 sentí-
metra þurrt torflag (millilag) og yzt er síðan 15 sentí-
metra moldarkennt torflag. Þakhalli er 40°. Timbur-
stafn er í öðrum enda hússins. Nær hann frá gólfi til
lofts og er þiljaður að innan en óeinangraður, þar á
eru dyr, það er einföld hurð. Timburspíss af sömu
gerð er í hinum, ofan á torfhleðslu sem er 1,5 metrar
á hæð. Hann er líka þiljaður en án einangrunar. Gólf-
ið er úr þéttri mold (jarðvegsgólf). Við útreikninginn
er miðað við að enginn snjór sé á þakinu og loftskipti í
naumasta lagi, sem sé 0,5 loftskipti á klukkustund (lágmark,
svo þau séu viðunandi).
Hvernig skyldi fólki hafa liðið í slíku bæjarhúsi? Er hægt að
svara þeirri spurningu gagngert? Miðað við, að utanhúss sé -10°
C kuldi en +15° C innihita krafizt í þessu dæmi, er hitaþörf
í þessu bæjarhúsi 2435 vött.2 Hvernig gátu íbúarnir fengið
hana uppfyllta?
Innihitinn gat komið úr ýmsum áttum. Sjálfir lögðu íbúarnir
nokkuð til, í formi efnaskiptahita en hve mikill hann var fór
eftir aldri þeirra, fjölda og hvað þeir höfðust að. Yfirborðsflötur
fullorðins meðalmanns er talinn tæpir tveir fermetrar. Við létta,
sitjandi vinnu (til dæmis á kvöldvöku) gefur hann frá sér 70 vött
á fermetra. Því gefur einstaklingur frá sér 2x70 vött, samtals
140 vött. Verða nú reiknuð tvö dæmi er sýna aðbúnað fólks, allt
eftir því hvort fimm eða 14 manns höfðust við á ofangreindum
24 fermetra gólffleti.
Hafi fimm manna hópur (fjölskylda) fullorðinna ein-
staklinga verið saman kominn í tölvubænum hefur hann gefið
frá sér 700 vött, sem er fjarri því að framkalla +15° hita innan-
húss. Miðað við -10°C kulda utanhúss og 2435 vatta hitaþörf
innanhúss vantaði þetta heimili því 1735 vött. Hvað gat varma-
gjöf þeirra sjálfra, sem einstaklinga (efnaskiptahitinn), hækkað
innihitann mikið frá utanhússkuldanum? Hún gat aðeins
hækkað hann um +7°C, það er komið honum í -3°C. Heimilis-
fólkið vantaði því +18°C til þess að geta búið við innihita, er
næmi +15°C. Nútímafólki þætti að vonum hrollkalt að búa við
-3°C innihita, jafnvel tímunum saman, og það væri verðugt
rannsóknarefni að kanna hver áhrif slíkar aðstæður höfðu á líf
fólksins í landinu. í þessu dæmi má líka hafa í huga, að börn
gefa ekki frá sér jafnmargar hitaeiningar og fullorðnir og því
hafa barnafjölskyldur oftsinnis orðið að búa í meiri húskulda
en hinar, þar sem fullorðnir einstaklingar voru ef til vill einir
til húsa.
Hafi 14 fullorðnir verið í heimili á þessum bæ gáfu þeir frá
sér 1960 vött, sem er heldur ekki nóg til að ná +15° innihita,
miðað við -10°C kulda utandyra. Þetta heimili vantaði því 475
vött, miðað við 2435 vatta hitaþörf. Hvað gat varmagjöf þeirra
sjálfra sem einstaklinga (efnaskiptahitinn), hækkað innihitann
mikið frá utanhússkuldanum? í þessu dæmi dugði hún til að
koma honum í +10° C, sem sé hækkað hann um 20°. En þar
sem gert er ráð fyrir +15° C innihita í því vantaði +5° á að
hann næðist.
Hvar og hvernig gat fólkið í torfbæjunum fengið þann
viðbótarhita, sem því var iífsnauðsynlegur?
Leiöir til hækkunar á innihita
Heimilisfólkið í torfbæjunum hefur eflaust notað ýmsar leiðir til
að hækka hitastigið. Aukin hreyfing íbúanna gaf af sér meiri
varma og meðalerfið vinna innandyra gerði það líka, hún
kallaði fram 116 vött á hvern líkamsfermetra í stað 70 vatta í
léttri sitjandi vinnu. Fjós undir baðstofuloftinu hafði mikla
varmagjöf í för með sér og því meiri sem kýrnar (eða dýrin)
voru fleiri. Loks hafði snjór á bæjarþakinu mikið einangrunar-
gildi. Miklu meiri hid tapaðist út um þakið að vetri til þegar
snjólaust var heldur en þegar á því hvíldi til dæmis þurr, nokkuð
nýfallinn snjór. Áætlaður munur á kólnunartölum á hvern fer-
metra (U-gildi) þess er 0,834 í fyrra tilvikinu móti 0,316 í því
síðara. Loks þarf að gæta að því að gólfið var þeim mun hlýrra
sem innar dró. Hlutfallstölurnar í því efni eru 1 á jaðrinum, við
mót gólfs og veggjar en 1,5 í sem næst húsinu miðju. í ljósi þess
má ætla að íbúarnir hafi haft tilhneigingu til að þjappa sér
saman á tiltölulega afmörkuðu svæði sem næst húsinu miðju,
þar sem þeir gátu notið hlýju hver frá öðrum. Þá má einnig gera
36