Sagnir - 01.06.2001, Page 51

jik
Ólafur J. Engilbertsson er fæddur árið 1960.
Hann útskrifaðist með BA próf í sagnfræði frá Háskóla l'slands árið 2001.
Ólafur stundar nú MA nám í sagnfræði við sama skóla.
Frá kúlissum til kvikra mynda
Um þróun íslenskrar leikmyndlistar
Ein þeirra jaðargreina í listum sem gjarnan hefur verið ýtt til
hliðar í listrýni fjölmiðlanna er leikmyndlistin. Magnús Pálsson
segir um gagnrýni á leikmyndlist á sjötta og sjöunda áratugnum:
Eins og margt annað í leikhúsunum á þessum tíma var
gagnrýni frekar frumstæð. Þarna voru sem gagn-
rýnendur oftast greinargóðir gáfumenn, þegar best lét
jafnvel skáld og snillingar. En þeir höfðu oftast tak-
markaða yfirsýn yfir hræringar í leiklist og einkum þó
í myndlist eða leikmyndlist. Það sem þeir skrifuðu um
leikmyndir var því oft á tíðum afar varasamt.
Messíana Tómasdóttir er einn margra leikmyndahöfunda
sem hafa sinnt jöfnum höndum leikmyndlist og „frjálsri“ mynd-
list. Hún segir: „Sárasjaldan erujsvoj leikmynd og búningum
gerð skil í leikdómum... Því fer fjarri að gagnrýnendur geti á
nokkurn hátt leiðbeint almenningi að sjá hvað er gott og hvað
slæmt ef þeir bera ekki sjálfir skynbragð á frumatriði leiksýn-
ingar, ef þeir vita ekki hvernig leiksýning verður til.“'
Fram til þessa hefur gjarnan verið rætt um leikmynda- eða
leiktjaldagerð en breytt viðhorf til greinarinnar kalla e.t.v. á
nýja skilgreiningu, enda hafa leikmyndahöfundar í síauknum
mæli stundað listaháskólanám og sinnt margvíslegri listsköpun.
Gunnar R. Bjarnason, leikmyndahöfundur, notaði hugtakið
leikmyndlist í viðtali árið 1979.2 Magnús Pálsson segir um skil-
greininguna leikmyndlist: „Ég býst við að happadrýgra væri
fyrir framtíð starfsgreinarinnar að hún væri séð sem listgrein
fremur en hönnunargrein. Þá hefðu líka leikhúsin frekar hitann
í haldinu að ráða aðeins til starfa fólk með slíkan metnað sem
væri í alvöru að starfa að list.“3 Magnús gerir sem sagt ráð fyrir
því að það sé leikmyndateiknurum í sjálfsvald sett hvernig hið
almenna viðhorf til greinarinnar þróast.
Hvað er þá leikmyndlist og hvert er hlutverk leikmyndlistar-
mannsins? Að skapa sérstakt listaverk á sviðinu sem nýtur hylli
áhorfenda eða að skapa leiknum umgjörð sem fellur svo vel að
honum að hún verður nánast ósýnileg?
Sjálfstæð listgrein?
Ef rannsaka á leikmyndlist verður að byrja á því að velta fyrir
sér hugtakinu. Er hér um að ræða listgrein, einhvers konar
hönnun eða e.t.v. einhvers konar sambland af þessu tvennu?
Spurningin hlýtur líka að snúast um það hvort hér sé að ein-
Leikmunir úr sýningum Leikfélags Reykjavíkur á sýningu í kjallara
Borgarleikhússins 1997.
hverju leyti um sjálfstæða listgrein að ræða og þá
hvernig sú iistgrein hefur þróast. Flestir leikmynda-
höfundar virðast vera á því að leikmyndin sé ekki
sjálfstætt listaverk en höfundarverk eigi að síður. En
á höfundur leikmyndarinnar að vera trúr eigin sann-
færingu um túlkun á verkinu eða á hann að laga sig
að forsendum höfundar verksins eða leikstjórans?
Hvernig hefur afstaðan breyst til hlutverks leik-
myndahöfundarins á tímabilinu frá því atvinnuleik-
list hófst hérlendis?
Þeir Steinþór Sigurðsson og Jón Þórisson unnu
saman margar sýningar í Iðnó frá miðjum sjöunda
áratugnum. Árið 1969 unnu þeir saman leikmynd að
rómaðri uppfærslu á Tobacco Road eftir Caldwell í
leikstjórn Gísla Halldórssonar. Sigurður A. Magnús-
son sagði í Alþýðublaðinu: „Leikmynd þeirra
Steinþórs Sigurðssonar og Jóns Þórissonar er listilega
gerð smíð, í rauninni sjálfstætt raunsæislistaverk.114
Sumir gagnrýnendur voru sem sagt á þeirri skoðun
að leikmyndir gætu staðið sem sjálfstæð listaverk,
þrátt fyrir að gagnrýnin beindist oftast nær að því að
tekin væri of skýr afstaða með leikmyndinni og
athyglin beindist um of að henni.
Ári áður hafði Steinþór gert leikmynd við Sum-
arið ‘37 eftir Jökul Jakobsson og hlotið þá umsögn að
leikmynd hans væri „mikið listaverk“ og hann væri
49