Sagnir - 01.06.2001, Page 84

Mjer er mjög óljúft að hugsa til þess, að við
eigum eftir að fara að rífast í dagblöðum. En
það var ekki hægt að láta grein þinni ósvarað
á dögunum. Jeg læt ósagt hvort jeg svara þjer
nokkru opinberlega, jafnvel þótt þú kunnir að
ráðast á mig fyrir aðgjörðir mínar í söngmála-
nefndinni. En þar vinn jeg aðeins eftir bestu
sannfæringu. Jeg tel ekki neina ástæðu til þess
að fá útlenda hljómsveit til að aðstoða við
hátíðina 1930. Sú hátíð er als ekki nein
músíkhátíð.18
Þótt aðstandendur Alþingishátíðarinnar hafi ekki
talið þörf á að fá hingað til lands erlenda hljómsveit
undir stjórn Jóns Leifs fór þó svo að ráða þurfti níu
hljóðfæraleikara úr Konunglegu hljómsveitinni í
Kaupmannahöfn til að leiða Hljómsveit Reykja-
víkur.19 Mótbárur þær sem hátíðarnefndin hafði í
frammi er Jón Leifs bauðst til að leiða erlenda hljóm-
sveit við Alþingishátíðina verða því að teljast allhald-
litlar. Aðstandendur hátíðarinnar hugðust láta
alíslenska hljómsveit sjá um hljóðfærasláttinn. Álykt-
Hljómsveit Reykjavíkur á fjórða áratugnum. Stjórnandinn er
Þórarinn Guðmundsson fiðluieikari.
anir Jóns um að hljóðfæraleikarar á íslandi væru þess
ekki megnugir að sjá einir og óstuddir um hljóðfæra-
leik á Alþingishátíðinni áttu hins vegar við full rök
að styðjast. Þess bera hljóðfæraleikararnir níu skýrt
vitni sem og sú staðreynd að síðla árs 1929 var ráð-
inn frá Austurríki kennari, Franz Mixa að nafni, til
að hafa umsjón með æfingum hljómsveitarinnar.
Tvær leiöir: Annaóhvort - Eóa
Með offorsi hafði Jón Leifs ætlað að halda innreið
sína í íslenskt tónlistarlíf. Enn brást honum boga-
listin. Baráttuþrekið hafði hann til að bera en her-
kænskuna ekki. Upp úr krafsinu hafði hann aðeins
aukna óvild í eigin garð. Eldur hugsjónanna gat á tíð-
um brunnið svo heitt að úr varð mikið bál sem illa
varð við ráðið. Hugsjónamaðurinn hvorki hikar né
efast heldur sækir hann að takmarkinu úr öllum
áttum. Faðir Jóns þekkti skapfestu sonar síns og vissi
að hún gæti komið honum um koll. Brást hann því
skjótt við er hugmyndir tóku að vakna í hugskoti
Jóns um að koma með þýska hljómsveit til Alþingis-
hátíðarinnar: „Það leggst einhvern veginn svo í mig,
að þessari tillögu eða málaleitun þinni um komu þína
með hljómsveitina hingað til lands 1930, verði ekki
tekið svo vel, að nokkuð verði úr því. Ef svo fer, verð-
urðu að taka því með rósemi. Það verður við svo búið að
standa.“20 Forsjáll var Þorleifur. Ekki lét sonurinn þó segjast og
brást Jón hinn versti við: ,,...[M]ér finnst að þið ættuð ekki að
lama framkvæmdarvilja minn eða að spilla fyrir mér hvorki
óviljandi né viljandi, heldur reyna frekar að styðja mig og mín
mál, þó að ekki væri nema með þögninni.“21
Óvild landa Jóns olli honum þó meira hugarangri en hann
vildi vera láta. Honum virðist talsvert niðri fyrir er hann skrifar
Páli um togstreitu þá sem honum er gert að kljást við vegna
áhuga hans fyrir hljómsveitarförinni árið 1930:
...[Þ]ví hefir verið stungið að mér bæði af fjölskyldu
minni og öðrum, að vera ekki að berjast fyrir þessum og
öðrum áhugamálum mínum heima, því að það mundi
skapa mér óvini, sem gætu ef til vill komið því til leiðar
að eg fengi ekki einu sinni þá fjárstyrki, sem eg þarf svo
nauðsynlega á að halda þar sem eg lifi í eilífum
áhyggjurn um daglegt brauð. Þetta er vafalaust rétt og eg
var lengi hugsi, þar sem eg hefi kynst neyðinni á seinustu
árum í langtum ríkara mæli en t.d. þú, en eg ákvað að
hræðast ekki neyðina, sem mundi geta orðið enn þung-
bærari í framtíðinni, heldur að halda stefnu í mínum
málum og berjast fyrir sannfæringu minni svo lengi, sem
eg gæti og lifði. Þessi ákvörðun mín varð mér mjög erf-
ið, því að mér er engin ánægja að særa menn og eignast
óvini, er langtum fremur viðkvæmur fyrir því, þó að
skap mitt sé hart hið ytra.22
Kristján Albertsson rithöfundur var einn vina Jóns sem studdi
hvað best við bakið á honum og umbar lunderni hans með
stóískri ró svo oft mátti undrum sæta. Var hann meðal þeirra
sem báðu Jón um að endurskoða bardagaaðferðir sínar. Ekki
taldi Kristján að það yrði Jóni til framdráttar að draga deilur
hans við söngmálanefnd Alþingishátíðarinnar fyrir sjónir
almennings með blaðadeilum. Ráð hans líkt og annarra hafði
Jón þó að engu: „Eg þakka þér fyrir þínar góðu ráðleggingar
viðvíkjandi blaðagreinum mínum í ísl. blöðum. - En fyrir mig
eru ekki til nema tvær leiðir: annaðhvort eða - og þessvegna
verð eg að halda áfram að skrifa í íslensk blöð, þar til einhver
úrskurður er fallinn í mínum málum heima.“23
Jón ber sig hins vegar aumlega í bréfi sem hann skrifar
Halldóri Kiljan Laxness í janúarlok árið 1928. Honum þykir
hart hvernig hugsjónir hans hafa verið fyrir borð bornar. „Eg á
nú í miklu stríði við landa mína, sem vilja helst útiloka mig
alveg frá allri þáttöku í listframkomu og minningarathöfnum
1930,“ tjáir Jón Halldóri. „Meira að segja Páll ísólfsson, sem
þó hefir nokkurnveginn nægilega mentun til þess að sjá rétt í
þeim efnum, tekur opinberlega greinilega afstöðu á móti mér. Er
eg virkilega svona voðalegur maður?!“24
Eftir viðskipti Jóns og söngmálanefndarinnar vegna hljóm-
sveitarfararinnar gefur Jón tortryggni í garð Páls ísólfssonar
lausan tauminn. „Þú kyntist mér sem nokkurskonar hvítvoðung
í listinni," skrifar Jón Páli. „Eg var feginn að geta lært af þér og
þér þótti líka gaman að því. Síðan hefi eg sífelt verið að þroskast
og breytast...“ heldur Jón áfram. „Leiðir okkar skildu. Eg
stundaði aðrar greinar en þú, náði auðvitað meiri kunnáttu og
meiri þroska en þú í þeim greinum. En þú gatst ekki felt þig við
þá hugsun að eg hefði í einhverju og ýmsu yfirburði fram yfir
þig.“ Jón segist ávallt hafa verið reiðubúinn að hjálpa Páli með
„kunnáttu" sinni og „hæfileikum“ en Páll hafi ekki viljað þiggja
það. Hann hafi fremur kosið að vinna á móti sér. „Þetta varð
mikið tjón fyrir þig. En upp úr því lentir þú í hóp dilletanta og
kunningja í Reykjavík, þér til hagnaðar í bráð að vissu leyti, en
þér til greinilegs tjóns til frambúðar og listarlegum skilningi."25
Slíkt vantraust átti Páll þó vart skilið því engum duldist að
hann var dyggasti stuðningsmaður Jóns meðal íslenskra tónlist-
82