Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Síða 42

172
HELGAFELL
manna (oss er sagt, að geðklofasýki sé lang-
algengust ineðal íbúa iðnaðarhverfanna). Ekki
dafnar þar heldur liið ábyrga frelsi í smáum
sjálfsstjórnarhópum, sem er höfuðskilyrði
sanns lýðræðis. Borgarbúinn er ónafngreindur
og líf hans óhlutlægt, ef svo má til orða taka.
Fólk stendur ekki í tengslum hvert við annað
sem alhliða persónur, heldur sem ýmis konar
persónugervingar hagfræðilegra nytjastarfa;
utan vinnutíma er samband þess ábyrgðar-
laus sameiginleg skemmtanaleit. Slíkt líf veld-
ur einmana- og smæðarkennd. Tilvera ein-
staklingsins missir markmið og inntak.
Frá líffræðilegu sjónarmiði er maðurinn hóf-
lega félagslynd skepna, en hvergi nærri al-
gjört hópdýr: hann er miklu líkari úlfi, til að
mynda, eða fíl heldur en býflugu eða maur.
í upprunalegustu mynd sinni líktust þjóð-
félög hvorki býkúpu né maurabúi; þau voru
einungis stóð. Menningin er meðal annars í
því fólgin, að frumstæð „stóð“ breytast í
lauslegar og ónákvæmar hliðstæður við hinar
lífrænu heildir félagsskordýranna.
Eins og er, hafa ofbyggð og tækniframfarir
örvað mjög þessa þróun. Termítabúið virðist
orðinn möguleiki, og jafnvel æskilegt fyrir-
komulag í sumra augum. Auðvitað kemst það
aldrei á. Það er of breitt bilið milli skordýrs-
ins og hóflega félagslynds og heilastórs spen-
dýrs. Jafnvel þótt spendýrið legði sig allt
fram til að líkjast skordýri, yrði bihð aldrei
brúað. Hversu sem menn kappkosta, er þeim
um megn að gera þjóðfélagið einvirka félags-
heild; þeir geta bara skipulagt það. En með
tilraunum sínum fá þeir yfir sig alræðisstjórn.
Fagra, nýja veröld gejur kátlega og all-
dónalega mynd af þjóðfélagi, þar sem reynt
hefir verið með öllu móti að gera mannfólkið
sem líkast termítum. Augljóst er, að við
þokumst æ meir í áttina til slíkrar ver-
aldar. En hitt liggur engu síður í augum uppi,
að vér getum þverskallazt við að ldýða þeim
blindu öflum sem knýja oss áfram. En eins
og stendur er viljinn til þess ekki mjög sterk-
ur eða almennur. Ný þjóðfélagssiðfræði er að
koma í stað okkar arfteknu siðfræði, sem mið-
aðist við einstaklinginn. Þessari siðfræði, hefir
William Whyte lýst í hinni merkilegu bók
sinni: Maður skipulagsins.
Lykilorðin í þessari þjóðfélagsfræði eru „að-
lögun“, „aðsemd“, „þjóðfélagsvís hegðun“,
„tilheyrn“, „samleikur“, „hóplíf“, „hóp-
tryggð“, „hópafl“, „hóphugsun“, „samsköp-
un“. Grundvöllur þessarar siðfræði er sá, að
heildin skipti meira máli en einstaklingurinn,
að líffræðileg einkenni skuli víkja fyrir menn-
ingarlegu samræmi og réttur heildarinnar
skuli tekinn fram yfir Rétt mannsins, sem 18.
öldin nefndi svo. Samkvæmt þjóðfélagssið-
fræðinni nýju hefir Jesú haft alveg á röngu
að standa, þegar hann sagði að hvíldardag-
urinn hefði verið skapaður handa manninum.
Þvert á móti var maðurinn skapaður handa
hvíldardeginum og hlýtur því að fórna inn-
bornum sérkennum sínum og látast vera hinn
ágæti, öllumlíki samkvæmismaður, sem skipu-
lagningamenn hóplífs álíta þarfastan. Þessi
fyrirmyndarmaður hefir til að bera óbilandi
þrá til að gera sig undirgefinn, vera einn af
mörgum; hann er í „öflugri samhæfni" (Ijóm-
andi orðatiltæki!). Og fyrirmyndarmaðurinn
þarf fyrirmj'ndareiginkonu, ákaflega félags-
lynda, ákaflega samþýðanlega, — konu, sem
ekki lætur sér nægja, að maður hennar gjaldi
fyrirtæki sínu hollustu framar öllu, heldur
sýnir því sjálf hollustu í verki. „Hann er fyrir
guð eir.n,“ segir Milton um Adam og Evu,
„hún fyrir guð í honum.“ Og að einu leyti er
kona fyrirmyndarmannsins verr sett en for-
móðir vor allra: Drottinn leyfði Evu og Adam
fullkomið frjálsræði í ástum, að því er Milton
segir.
En í dag, samkvæmt því sem einhver skrif-
ar í Harvard Business Review, þá má kona
þess manns, sein er að reyna að lifa eftir þjóð-
félagssiðfræðinni, „ekki heimta of mikið af
tíma manns síns eða gera of miklar kröfur
til, að hann sinni sér. Sökum þess hve hann
verður að einbeita sér í starfi sínu, hlýtur
jafnvel kynferðislíf hans að vera sett skör
lægra.“ Munkar heita því að lifa í fátækt,
hlýðni og skírlífi. Skipulagsþjónninn má vera
ríkur, en hann heitir hlýðni, og hann verður
að vera reiðubúinn til að neita sér jafnvel um