Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Qupperneq 98

228
Ur einu í annað
Þá hló marbendiU
Meinleg örlög hafmeyjarinnar litlu í Eeykja-
víkurtjörn og viðbrögð manna við þeim eru
ofurlítill þáttur íslenzkrar menningarsögu.
Hún fæddist vestur við Kyrrahaf, ein af
ótal hafmeyjum hinna hvítu sanda Kaliforn-
íu. Þar hefði hún getað dvalið langa ævi óá-
reitt og án þess að vekja óþægilega athygli
nokkurs manns í saltri sundlaug með stall-
systrum sínum. En enginn má sköpum renna.
Lýsing hennar og ljósmyndir berast hingað á
norðurhjara heims og lenda í höndum lista-
verkanefndar Reykjavíkur. Nefndin öll —
nema kvenlistfræðingurinn — lýkur upp ein-
um rómi um að bera upp bónorð við haf-
meyna. í köldum íslands álum úði og grúði
frá fornu fari af marbendlum, og var ekki
kominn tími til að hýrga hjarta þeirra með
hafmeyjarbrosi ? Hversvegna átti Kaupmanna-
höfn að státa af liafmey, íslenzkri að lang-
feðgatali, og höfuðstaður íslands að vera haf-
meyjarlaus?
Hafmeyjan lét glepjast af hinu glæsilega
boði. Hún hélt til Ítalíu til þess að búast
brúðarskarti. En nú hófust raunir hennar.
Hún hálsbrotnaði og hryggbrotnaði, en með
góðri aðhlynningu fekk hún mikinn bata og
loks náði hún leiðarlokum. Biðlarnir tóku
henni með blíðu, en sýndist hún of veik-
byggð til þess að sitja í söltum sjá á Kol-
beinshaus eða Gróttutöngum. Því var tekið
sama ráð og með grænlenzku sauðnautin forð-
um, sem af gæzku ráðamanna Reykjavíkur
var fengin beit á sjálfum Austurvelli.
Skrýtinn stautur var rekinn niður í Tjörn-
ina og hafmeyjan sett á stautinn, skrýdd
strigapoka. Rétt eftir messu einn sunnudag
í kalsaveðri hittist listaverkanefndin og ör-
fáir menn aðrir og drógu pokann af meynni.
Það var eins og þeir hefðu átt von á því að
hún yrði eitthvað feimin við Reykvíkinga —
eða hún skammaðist sín fyrir að vera í ósöltu
vatni — því að hún var látin snúa baki í
alla þá sem leið áttu eftir Tjarnargötu en
andlitinu að fáfarnasta hluta Tjarnarbakk-
ans, óræktarflaginu í útnorður af rústum ís-
bjarnarins.
Og nú kom óartin upp í Reykvíkingum.
Gárungarnir sungu til hennar „Tjarnarskvís-
an beinaber“; það var eins og menn skildu
ekki að kuldinn og áreynslan við að halda
jafnvægi á stautnum gerði hana dálítið stífa
á baksvipinn — eina svipinn sem þeir þekktu.
niður fyrir augum manns áður en sekúnda
er Iiðin. Þær eru lítilsvirði ef tengslin við
formklasann eru rofin af skyndingu. Ekkert
virðist geta komið í stað snertingarinnar á
léreftinu. En hvar er þá formið? Ég skal játa
hreinskilnislega, að ég get ekki bent lesand-
anum á neina aðferð til að snuðra það uppi.
A hinn bóginn þykist ég vita, að það sé aðeins
örsjaldan niðurkomið innan ramma yfirborðs-
flatanna. Ég hygg, að það sé miklu oftar sett
saman úr mörgum skákum eða brotum úr
skákum, deplum, flekkjum eða línum. Sann-
leikurinn er sá, að við munum aldrei geta
þreifað á því í eiginlegri merkingu orðsins, af
því að það er ekki hráefnismagn á sérstökum
stað í myndinni heldur samþjöppuð, aðskorin
og lífræn heild, sem vex eins og æxli í tilfinn-
ingalífi okkar.
Ég gæti, ef til vill, skýrt þetta sjónarmið
betur með því að vitna til persónulegrar
reynslu. Þegar ég er að vinna að málverki
kemur það ekki sjaldan fyrir, að flöturinn
heldur áfram að vera óráðin gáta löngu eftir
að búið er að fylla út í grindina með hvítu,
rauðu, bláu, brúnu, gulu eða svörtu. Hann
er að vísu ferskur og lifandi en við getum
hvorki greint upphaf hans eða endi. Hann
orkar á hugann eins og víður, heiðblár him-
inn eða spegilsléttur sær. En svo gerist það
dag nokkurn, að flöturinn dregst saman á
litlum bletti: í stað kulda kemur funi, í stað
víðáttunnar samþjöppun, en fylling, næring,
nautn, þar sem tómleikakenndin réði ríkjum.
A slíkum stundum þykist ég skynja æðaslátt
formsins betur en nokkru sinn fjrrr. Og þá
skiptir raunar litlu, hvort ég er þess megn-
ugur að gefa öðrum hlutdeild í reynslu minni.
Hjörleijur Sigurðsson