Helgafell - 01.10.1946, Síða 26

208
HELGAFELL
stjórn landsins, í mörg hundruð mílna fjarlægð, þangað söfnuðust þeir ís-
lendingar, sem leituðu sér háskólamenntunar, og síðan á öndverðri 18. öld
voru þar saman komin dýrmæt söfn íslenzkra bóka og handrita, sem nauð-
synleg voru öllum þeim, er vildu kynna sér sögu og bókmenntir landsins.
Endurreisn íslenzkra bókmennta og hin þjóðernislega og pólitíska vakning
átti sér uppsprettu þar sem voru hin þjóðlegu, fornu fræði, og því var næsta
eðlilegt, að nýjar hugmyndir um andlegar, fjárhagslegar og stjórnarfarslegar
framfarir landsins kviknuðu einmitt í íslenzku nýlendunni í Kaupmanna-
höfn og bærust þaðan heim með tímaritum og prentuðum bókum. Hér hafa
verið raktar ástæðurnar til þess, hversu mörg íslenzk tímarit hafa verið gefin
út og prentuð í Kaupmannahöfn.
í sumum löndum voru gefin út handrituð blöð, áður en hin prentuðu
komu til sögunnar. Þetta virðist hafa þekkzt á íslandi, en algengt hefur það
ekki verið. Þar voru heldur ekki prentuð nein fréttaflugrit né fréttabækur
lengi frameftir, en í sumum dönskum fréttaritum var eitthvað um ísland og
íslenzka viðburði fjallað, og vafalaust hafa slík rit, frá Danmörku og ef til
vill öðrum löndum, borizt til Islands. Ekki verður nú sagt um, hversu mikið
hefur borizt til landsins af útlendum blöðum og tímaritum, en víst má telja,
að þau hafi ekki verið algeng. Aðeins örfáir efnamenn munu hafa fengið
slík rit reglulega. Það er því sannast sagt undravert, hversu vel margir
íslendingar hafa verið að sér um útlenda atburði, eins og sjá má af annálum
og öðrum ritum. Þeirrar þekkingar hafa menn aflað sér af bókum og frétta-
ritum að nokkru leyti, en að nokkrum hluta með bréfaviðskiptum, auk þess
sem þeir hafa að sjálfsögðu fræðzt eitthvað af kaupmönnum og farmönnum
hér við land.
Hvorki lög né stjórnarvöld lögðu hömlur á vöxt og viðgang blaða og
tímarita á íslandi. Ströng ritskoðun tíðkaðist ekki hér á landi, og þótt í gildi
væru ákveðnar reglur um útgáfustarfsemi, höfðu þær í rauninni engin áhrif.
Það var ekki fyrr en seint á þessu tímabili, að til nokkurra árekstra kæmi
með stjórnarvöldum og blaðaútgáfu, og voru þeir þó ekki alvarlegir.
Hin elztu rit íslenzk, sem talizt geta til tímarita, eru skýrslur um gerðir
Alþingis, og eru þær fyrst prentaðar í Skálholti 1696 undir nafninu Alþingis-
bóþin. Árið 1743 var nafni þeirra breytt í Lögþingisbóþin. Voru skýrslur
þessar síðan prentaðar árlega, þangað til Alþingi var lagt niður með konungs-
bréfi 7. júní 1800, að undanteknum árunum 1698—1703, 1717—1730, 1738—
1742, 1757, 1759—1764, 1770 og 1772. Alþingisskýrslum þessara ára hefur
því verið dreift manna á meðal skrifuðum, eins og tíðkaðist fyrir 1686. Hinar
prentuðu Alþingisbækur eru þunnir fjórblöðungar, nema hvað þær, sem
út komu eftir 1795, eru í átta blaða broti. Fyrstu tvö árin, 1696—7, voru bær
prentaðar í Skálholti, á Hólum árin 1704—1771, í Hrappsey 1773—1794 og
loks í Leirárgörðum 1798—1800. Venjulega voru þær undirritaðar af ritara
Alþingis, landþingissþrijaranum, og eru sumar jafnvel með eiginhandar-
undirskrift hans og innsigli. Þær voru gefnar út fyrir landsfé, að undan-
teknum árunum 1795—1798, er Björn Gottskálksson gaf þær út, og 1799—