Helgafell - 01.10.1946, Side 32

214
HELGAFELL
birt skrá yfir þá, er skarað höfðu framúr á þessum sviðum og hlotið verð-
laun eða einhverja viðurkenningu frá stjórninni eða Landbúnaðarfélaginu
danska. Ennfremur var skrá um þau mál, er félagið vildi fá ritgerðir um
eða vekja á athygli. Merkilegar voru hagfræðilegar skýrslur um fólksfjölda
á íslandi, eftir þá Hannes biskup og Stefán amtmann, og sögulegar ritgerðir
eftir hinn fyrrnefnda voru og hinar merkustu. Um verzlunarmálið var ná-
lega ekkert rætt, aðeins ein greinin fjallar beinlínis um það. Þessi þögn
stafar sýnilega af þeirri bráðabirgðalausn, sem fengizt hafði, þegar verzl-
unin var gefin frjáls við alla þegna Danakonungs, með konunglegri tilskipun
18. ágúst 1787.
Mikla þýðingu höfðu í þá daga ritgerðir um læknisfræði og heilsufræði
með sérstöku tilliti til íslands, eftir þá Jón Sveinsson, Svein Pálsson og Jón
Pétursson, helztu lækna landsins á sínum tíma. Steján Björnsson samdi
nokkrar greinar um mæli og vog, Ólafur Ólavíus um náttúrufræði, og einnig
kom út í ritunum þýðing á náttúrufræði Biischings og tvær ritgerðir um
veðurfræði og himinhvolfið. Af ritgerðum á öðrum sviðum má nefna grein-
ar eftir Jón Ólafsson Svefneying um Spámannabó\ina, gagnrýni á þýðingu
hennar á íslenzku, útdrátt úr riti Páls Vídalíns um Jónsból^, þýðingu á rit-
gerð Plútarfys um uppeldi barna og ýmsar smærri greinar. Nokkur kvæði,
þýdd og frumsamin, birtust og í ritunum, þar á meðal íslands va\a, langt,
sögulegt kvæði, og MunaÓarmál íslands, lofkvæði um íslenzkt sveitalíf, bæði
eftir Jón Johnsonius, sem var talsvert skáld, en sérvitur með afbrigðum, svo
að kvæði hans urðu hálfgert moldveður og lítt til fyrirmyndar, þótt mikið
lof fái þau hjá útgefendum ritanna. Af þýddum kvæðum má einkum nefna
Musteri mannorðsins eftir Pope, þýtt af Benedikt Gröndal, og tvær fyrstu
bækurnar af Paradísarmissi Miltons, þýddar af Jóni Þorlál^ssyni. Onnur
kvæði eru yfirleitt lítilfjörleg. Mörg þeirra þýddi Johnsonius úr dönsku.
Starfsemi félagsins stóð með mestum blóma meðan forustu Jóns Eiriks-
sonar naut við. Fjárhagur þess var þó jafnan þröngur. Meðlimirnir voru
fáir, árgjaldið lágt (3 ríkisdalir), en sala á ritunum ekki mikil, og þurfti
því að fá stuðning hjá stjórninni. Eftir andlát Jóns Eiríkssonar tók félaginu
að hnigna. Enginn var til, sem skipað gæti sæti hans, og hefði slíkt vald,
álit, dugnað, áhuga og fjölbreytta þekkingu. Stjórn félagsins lenti því, til
allrar óhamingju, að nokkru leyti í höndum útlendinga. Auk þess var flokka-
dráttur innan félagsins, meðlimir þess voru ósammála á ýmsum sviðum.
Mikilvægasta deiluefnið var þó ef til vill það, hvort heimilisfang félagsins
skyldi flutt til íslands. Fimmtánda bindi ritanna var aldrei fullgjört, og þótt
félagið lifði í nokkur ár enn, að nafninu til, gaf það ekkert út eftir að ritin
hættu. Loksins voru eigur þess, sjóðir og útgáfur, afhentar Ból^menntafélag-
inu, sem má á þann hátt skoðast arftaki Lærdómslistafélagsins. En þó að
starfstími þess yrði ekki lengri, mun það, sem félagið fékk afrekað, seint
fyrnast, og ýmsar ritgerðir þess geta menn ennþá lesið sér til gagns og
ánægju. Þær eru vitnisburður um innilega löngun til þess að vekja þjóðina
og bæta kjör hennar. Einkum er lofsverð tilraun félagsins til þess að fegra