Helgafell - 01.10.1946, Síða 76

258
HELGAFELL
menning vor væri gömul. Alla sanna erfðamenning þjóðarinnar skyldi hafa
í heiðri, en jafnframt samræma líf vort tímabornum, alþjóðlegum háttum.
Þegar hann svo snýr sér almennt að mannlegum vandamálum og skugga-
hliðum nútíðarlífsins, þá er hann sér þess vitandi að tala sem íslenzkt skáld.
Þetta kemur m. a. greinilega fram í sjónleiknum Arabís\u tjöldin (sem
hann seinna samdi upp aftur og kallaði Þess tiegna s\iljum oið —), þar sem
hann lætur aldraða íslenzka konu í Kaupmannahöfn halda fram íslenzkri
drengskaparhugsjón gegn léttúðugri skilningi yngri kynslóðar á tryggðarofum
milli hjóna. Og þegar hann rís gegn mitiþyrming ógæfumanna í fangelsum
heimsins, í tveim af sínum beztu bókum, Ragnari Finnssyni og Marmara,
þá finnst honum hann tala út úr hjarta sinnar eigin þjóðar. Hann hélt því
fram, að hún tryði ekki á ofbeldi, heldur á „veglyndið bak við kraftinn",
mildina við hinn veika eða seka, ,,hinn mjúka mátt“ miskunnsemdar, mann-
úðar og skilnings.
III.
Líf Kambans var öðrum þræði stórir sigrar, en hinum ósigrar og von-
brigði. Hann þráði auð og frægð, og hann var hugsjónamaður. Hann hafði
á köflum gnægð fjár, en tekjur hans voru löngum óvissar, og árum saman
ónógar, hann skorti þá peninga til þess að geta unnið nógu vel og lengi
að verkum sínum. Hann varð frægur maður, og t. d. í Þýzkalandi, Tjekkó-
slóvakíu og, að ég held, líka í Hollandi einn af mest lesnu norrænum höf-
undum fyrir stríð. Sem hugsjónamaður gerði hann sér ekki háar hugmyndir
um áhrif sín, og á síðari árum heldur ekki um áhrif neinna annarra hug-
sjónamanna. ,,Allir beztu menn mannkynsins virðast hafa lifað algerlega
til einkis“, sagði hann við mig, ekki löngu áður en hann dó.
Honum var ljóst, að vegur hans og vinsældir á íslandi voru minni en
hann þóttist eiga skilið. En um hvorugt er útséð fyrr en komin er á íslenzku
sú heildarútgáfa af verkum hans, sem þjóð hans verður að eignast, svo að
hún loks fái áttað sig til fulls á víðtæki gáfna hans og gildi þess, sem eftir
hann liggur.
Fyrir mér er það táknrænt, að hans síðasta saga íslenzks efnis, og sá
fyrsti arfur, sem þjóð hans fær eftir hann látinn, skuli vera af þeim fornu
íslendingum, sem víðast fóru, djarfast sigldu um höfin og sjálfum sér ætluðu
frægilegasta hlutskiptið í landaleit víkingatímans. Ég skal engu um það
spá, hvað mikið af verki Kambans lifir, og verður metið af komandi kyn-
slóðum — þó hygg ég, að hans beztu bækur muni standast tímans tönn betur
en flest annað í nýíslenzkri skáldsagnagerð. Um hitt er ég sannfærður, að
metnaður þessa stórbrotna manns muni verða hugstæður ungum íslenzkum
mönnum á næstu öldum.
Stokkhólmi, 19. október 1945.
Kristján Albertson.