Helgafell - 01.10.1946, Qupperneq 110

/. G. CROWTHER:
r
ALDAHVÖRF — 5
'•'N
V.
J
Á HVERFANDA HVELI
NÝJUSTU SKOÐANIR UM EÐLI HIMINGEIMSINS
Herbert Read segir í fyrsta kafla
,,Aldahvarfa“, að vísindin hafi svipt
huliðshjúpi af veröld, sem er í senn
ægileg að óravíðáttu og hátignarleg
í lögmálsfullkomnun sinni. Sjónaukinn
og stærðfræðin hafa brugðið upp þess-
ari mynd af alheiminum síðustu þrjár
aldirnar. Hún fól í sér nærri óskiljan-
lega andstöðu við hina takmörk-
uðu veröld þeirra manna, sem uppi
voru fyrir tíma Galilei, en þá
voru stjörnurnar, eins og Shakespeare
sagði, hinir öruggu leiðarvísar, sem
horfa á fárviðrin og haggast aldrei.
En rétt þegar við erum búin að
venjast þessari stórfelldu hugmynd,
hafa vísindi 20. aldarinnar gjörbreytt
viðhorfinu aftur. Nú erum við að átta
okkur á veröld, sem er í senn furðu-
leg vegna takmarkana sinna og kyn-
leg í ringulreið sinni. Hún er eins
konar undrabarn, skringilega þroskað
um aldur fram, því að aldur hennar er
hlægilega lítill, eða aðeins tveir millj-
arðar ára. Það er erfitt að gera sér
grein fyrir því, hvernig heimurinn hef-
ur getað hrúgað saman svo mörgum og
margháttuðum tegundum framþróunar
á æfiskeiði, sem er svo stutt á alheims-
mælikvarða. Við höfum nýlega kom-
izt að raun um, að heil stjörnukerfi
eins og vetrarbrautin, sveimandi í
himingeimnum í órafjarlægðum hvert
frá öðru, geysast áleiðis með hraða,
sem nemur allt að 100,000 km. á sek.
Við þjótum sjálf nokkur hundruð km.
á klst. kringum jarðöxulinn, og með
jörðinni reikum við umhverfis sólina
með 30 km. hraða á sek. Ásamt sól-
kerfinu geysumst við í áttina til
stjörnumerkisins Herkules með 20 km.
hraða á sek. Og loks snúumst við
með allri vetrarbrautinni eins og
örlítil sletta í námunda við hringinn
á tröllauknu hjóli, með hraða, sem
nemur hundruðum km. á sek. En þó
að ytra borð vetrarbrautarinnar snú-
ist með slíkum geysihraða þarf hún
300 milljónir ára til þess að fara eina
umferð, og hefur því að líkindum
aðeins snúist sex sinnum um öxul
sinn, eftir að veröld sú, sem við höf-
um kynni af, hóf tilveruskeið sitt.
Heimur okkar og það efni, sem hann
hefur að geyma, mun sem sé varla
vera eldri en tveir milljarðar ára. Vís-
indamenn eru rétt að byrja að gera
sér hugmyndir um, hvernig ástandið
var áður en núverandi þróunarskeið
hófst. Upphaf núverandi veraldar