Helgafell - 01.10.1946, Side 134

316
HELGAFELL
þar sem nokkrir yfirmenn landsmála
og andlengrar stéttar mála ræðast við.
Á blaÖsíðu 140 legg ur höf. Sigurði
dómkirkjupresti þessi orð í munn.
,,ÞaÖ er ekki manna að aflétta nauð
þeirrar þjóðar, sem drottinn vill aga
með sínu réttlæti: hún biÖur um þá
hluti, sem ekki fást fyrir bænarstað
nokkurs manns, uns straff er fram-
komiÖ fyrir hennar illu verk. Inexora-
bilia er hennar líf“.
Dómkirkjupresturinn er fulltrúi aft-
urhaldsafla þeirra tíma. Gljáandi af
sælleik fjálgar hann um, að inexora-
bilia eða 'harka, ósveigjanleiki eymd-
arkjaranna sé þjóSarinnar líf.
Fjallar þá bókin um þessi inexora-
bilia þjóðarinnar. Svo er ekki að sjá.
Réttlætinu eru gerS nokkur skil í
sögulok. Grunnhljómur sögunnar er
annar og gefinn til kynna með heiti
bókarinnar, sem höfundurinn valdi að
síðustu : HiS ljósa man, eitt bezt völdu
bókarheita höfundarins. Þetta er harm-
saga mikillar konu, SnæfríSar íslands-
sólar, sem á ein síns liðs í höggi við ó-
freskjuna miklu, þjóðfélagsbáknið í
víðtækasta skilningi. ViS getum líka
táknaS ófreskju þessa með hinum
gatslitnu, óákveðnu glósum: aldar-
anda—örlög. Séð innanfrá, frá persón-
unni sjálfri, berst hún við ill örlög.
SéS utanfrá, frá sjónarhóli nútíma-
mannsins, sem reynir að rýna inn í
þann þokuhnoðra, sem þjóðfélagssljó
augu allra tíma hafa skoðaS einu nafni
sem örlög, ræðir hér um baráttu ein-
staklingsins gegn vissum tegundum
þjóðfélagsafla; hér rísa sem andstæður
tilfinningarlíf einstaklingsins og þjóð-
félagsandinn (aldarandinn). í liÖ með
þjóSfélagsandanum gegn einstaklings-
tilfinningunni er einnig teflt fram
skyldunni. í sameiningu mynda þau
hin alltyfirskyggjandi INEXORA-
BILIA sögunnar, ósveigjanleik þeirra
afla, sem einstaklingurinn á í höggi
við. Tilfinning einstaklingsins, íklædd
allri þeirri fegurÖ og göfgi, sem framast
má, hlýtur að bíða lægri hlut fyrir
sameinuðum öflum ytri aSstæÖna,
sem eru henni fjandsamleg. Saga
hins ljósa mans er saga þessa ó-
sigurs.
HiS ljósa man er því mikil og fög-
ur ástarsaga, enda þótt minnsti hluti
bókarinnar fjalli um ástir. En hið
sama getum við sagt um Laxdælu.
Þótt allt annað efni hennar gleymist,
þá gleymist ekki ást GuSrúnar og
Kjartans eða öllu heldur ást GuSrún-
ar til Kjartans.
ÞaS er einkennilegt um Halldór
Kiljan Laxness, aS hann er í senn
lítið og mikið ástarskáld. Ástar- og
kynferðislífslýsingar fylla ekki marg-
ar blaðsíður í bókum hans, en þegar
hann kemur inn á efniS, verður lýs-
ing hans svo full fegurðar og við-
kvæmni að leita verður til Viktoríu
Hamsuns og beztu lýsinga Heming-
ways til að finna samjöfnuS. Enda
eigum við það Halldóri Kiljan að
þakka, hversu kynferðislífslýsingum
yngstu rithöfundanna íslenzku er í
hóf stillt á sama tíma og erlendir rit-
höfundar, þar á meðal NorSurlanda-
rithöfundar, gera sér mat úr siðferÖi-
legu losi nútímans og notfæra sér
eftir beztu getu allt að takmörkum
borgaralegs velsæmis sölumöguleika
kynferðislífsskáldskaparins. Kiljan,
hin mikla fyrirmynd ungskáldanna,
hefur verið þeim strangur siðameist-
ari. Hættan sem liggur í fyrirmyndum
er að nokkru leyti bætt upp með
ágæti þeirrar listar, sem höfð er að
fyrirmynd.