Helgafell - 01.10.1946, Qupperneq 139

BÓKMENNTIR
321
in var sú, sem Halldór Kiljan Laxness
fór, aS sneiða hjá öllu fræSimanna-
hjali, treysta á sína frábæru mál-
kennd og beita reglunni í praxís. Ég
hygg aS fáir verSi til aS efast um, sem
yfirleitt gangast inn á aS skeyta saman
smáorS, aS Kiljan hafi beitt þeirri
reglu rétt. Hér sem oftar er málkennd-
in bezti leiSarvísirinn, og þegar búiS
er aS skrifa nógu mikiS meS þessum
rithætti, er tími til kominn fyrir mál-
fræSingana aS finna regluna. Eina
reglu er a. m. k. hægt aS gefa strax:
samtengingar œttu alltaj aS slirijast í
einu orði. í nútíma ritmáli þjóStungna
mun vera leitun á aS finna eina sam-
tengingu ritaSa í þremur orSum eins
og t. d. samtengingarnar meS því aS,
aj þvt aS í íslenzku.
ÞaS er ekki svo aS skilja, aS mál-
vísindin hafi ekki þegar komiS auga
á hvert þróunin stefndi í íslenzkri
tungu, en nefndir rithöfundar hafa eigi
aS síSur sýnt í framkvæmdinni, aS
þeir eru langt á undan samtíS sinni
og eru vísindalega séS í fyllsta sam-
ræmi viS lögmál og þróun tungunnar.
LögboSin íslenzk réttritun er meS þeim
endemum, aS vart verSur lengra kom-
izt í aS gera íslendingum erfitt fyrir
aS rita sitt eigiS mál. ÞaS er því vel
fariS, aS áhrifamesti rithöfundurinn í
íslenzkum fagurbókmenntum skuli í
réttritun sinni vísa leiSina sem ganga
skal.
VífilsstöSum, í nóvember 1945.
II.
ELDUR í KAUPINHAFN
Veiztu aS Eldur í Kaupinhafn er
kominn út ? Þessi óbreytta spurning
manna á milli gefur til kynna hvorki
meira né minna en stærsta bók-
menntaviSburS ársins — og þaS þeg-
ar á öndverSu sumri. ÞaS þýSir ekki,
aS enn geti ekki komiS út merkar
bækur á árinu, heldur hitt, aS eftir
þessari bók hafi veriS beSiS meS
mestri óþreyju og aS hún er um leiS
áframhald og síSasti liSur stærstu
bókmenntaviSburSa íslenzkra síSustu
ára: íslandsklukkunnar og Hins ljósa
mans. Þessi ritdómur er skrifaSur
nokkuS löngu síSar en grein mín um
hinar fyrri og verSur því í sjálfstæSu
formi.
í auglýsingum bókarinnar Eldur
í Kaupinhafn er henni lýst sem sögu
Jóns HreggviSssonar, bók um mikil
örlög. Þetta er misnefni — í strang-
asta skilningi. Bókaútgefendum er aS
vísu nokkur vorkunn, því aS bæSi
íslandsklukkan og HiS ljósa man eru
sögur um mikil örlög. Þessi er þaS
ekki. Þetta er ekki harmsaga heldur
harmasaga. Örlögum persónanna og
þjóSarinnar í táknrænni merkingu eru
gerS full skil í tveimur fyrri bókunum.
ÞaS verSur ekki gert betur, sízt ef
tekinn er upp sami söguþráSur. ViS
sjáum speglast í þeim örlög íslands
á niSurlægingartímabili þess í hinni
dansk-íslenzku ,,réttvísi“ gagnvart ís-
lenzkum almúga, Jóni HreggviSssyni
á Rein. í skáldverki verSur örlögum
þjóSar aldrei lýst betur en í tákn-
rænu dæmi einstaklingsins, þar sem
hiS almenna er ályktaS eSa sýnt í
hinu einstaka. Gangi höfundarnir
beint til verks og lýsi hinu almenna
milliliSalaust, eins og kallaS er á
HELGAFELL 1946
21