Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 41
Torfi H. Tulinius
Hlutverk goðorðsmannsins
Eyrbyggja saga sem hugarsmíð frá 13. öld
Flestdr fræðimenn sem fást við íslenska miðaldamenningu eru sammála
um að þar sé að finna merkilegt samspil milli innlendrar eða samnorr-
ænnar hefðar, sem tengd er munnlegri geymd, og erlends eða kristins
lærdóms sem borist hefur hingað í kjölfar kristnitöku. Þótt afurðimar
sem þessi menning ól af sér séu merkilegar í sjálfum sér, vom íslending-
ar á 12. og 13. öld að þessu leyti ekkert frábmgðnir öðram menningar-
þjóðum á Vesturlöndum. Alls staðar á þessu tímaskeiði tileinkuðu leik-
menn sér menningartæki kirkjunnar (lestur og skrift, málskrúðsfræði,
o.fl.) og smíðuðu með þeim úr sínum eigin hefðum, sem oft áttu rætur
að rekja til heiðni, hina blómlegu menningu leikmanna sem einkennir
evrópskar miðaldir frá og með 12. öld.1 Hafa margir, hvort sem þeir fást
við miðaldir á Islandi eða annars staðar í Evrópu, varið miklum tíma,
orku og hugviti í að greiða sundur ólíkan uppruna hinna fjölmörgu þátta
í þessum menningarvef.
Ekki er líklegt að þeir sem sköpuðu menningarafurðir á miðöldum
hafi verið sérlega meðvitaðir um að þeir væm að vinna úr ólíkum hefð-
um. Andstæðupör eins og munnleg geymd og rithefð, innlent og erlent
1 Ágæta lýsingu á því hvemig menning leikmanna verður til á frönsku málsvæði á 11.
og 12. öld má t.d. lesa í riti Georges Duby og Robert Mandrou, Histoire de la civil-
isation fran$aise I, Armand Colin, Paris 1968, bls. 125-133. Einnig er fróðlegu ljósi
varpað á þessa þróun í riti R.W. Southem, The Making ofthe Middle Ages, London:
Pimlico 1967 (1953), bls. 229-234 og ritgerð Jacques Le Goff, „Le merveilleux dans
l’Occident médiéval", L’imaginaire médiéval, París: Gallimard 1985, bls. 17-39.
39