Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Page 104

SIGURÐUR PETURSSON
öðram stað safnið sonarsonarsyni Magnúsar, Magnúsi Jónssyni (1637-
1702) í Vigur. Upprani þessa safns er því engan veginn öraggm', þótt lík-
indi megi telja mikil til þess að Magnús eldri haíi látdð efrir sig spakmæli
í bundnu máli eins og það sem Jón úr Grunnavík eignar honum í orða-
bók sinni (AM 43 3 fol) undir orðmtmdimii tak\ „Tak þú laungum lítið og
smátt, / legg til samans á þann hátt, / það verður um síðir rnikið og mart,
/ mundu að safha hvers þú þart“. Með þessum orðum sýiúr Magnús vel
að hann vill gefa fólki góð ráð en um leið kemur fram að hann er sá
glettni mannþekkjari að hann veit ril hvers söfhunarárátta getur leitt.
Annar átjándualdarmaður, Olafur Jónsson (urn 1722-1800) í Arney, sem
skrifaði upp mörg handrit og safhaði ýmsum fróðleik, lét efrir sig hand-
rit (JS 391 8vo) sem hefur meðal annars að geyma málsháttasafn og
draumþýðingar sem hvorttveggja virðist mega rekja til Magnúsar eldra
samkvæmt orðum Olafs, sem rituð era á upphafssíðu safnsins, en þar
segir: „Þessi bókarungi inniheldur ráðgátur eður orðsktdði, sem saman
sankað hefur sá nafnfrægi höfðingsmann Magnús Jónsson kallaður prúði
er bjó að Ogri sem og nokkra þar við bætt svo og nokkrar drauma
útþýðingar af sama rnanni saman hent með öðra fleira smávegis þeim til
gamans er soddan lesa tdlja. Nú endurskrifað (ef svo má heita) á Arney af
O.J.S. 1780.“ Orðskviðirnir eru tæplega 2900 að tölu og draumþýðing-
arnar 374. Um 100 orðskviðir eru merktir ýmsum forngrískmn og róm-
verskum höfundum, um 95 öðram höfundum ffá ýmsum tímaskeiðum
og að minnsta kosti 133 era merktir Magnúsi. Það gæti bent til þess að
hann hafi verið talinn höfundur þeirra. Ollum þessum orðskidðum er
raðað mjög skipulega í flokka eftir stafrófsröð. Aberandi er að meira en
þrjátíu málshættir era merktir rómverska heimspekingnum Seneca
(5 f.Kr.-65 e.Kr.) en það kann að skýrast af því að með húmanismanum
jukust vinsældir Seneca. Honmn eru til dæmis eignaðir orðsktdðirnir
„Við hamingjubrest er hvíldin best“ og „Þitt og mitt eykur alla þrætu“
þótt ekki hafi tekist að finna latnesku fjnirmtmdirnar. I sumum tihdkum
er nokkuð auðvelt að finna fyrirmyidina eins og „Eigi er sest sól allra
daga“ (nondwn omninm dierum sol occidit) sem er merkt púnverska hers-
höfðingjanum Hannibal. Þennan málshátt má lesa í hinu mikla sagnariti
rómverska sagnaritarans Lhdusar (59 f.Kr.-17 e.Kr.) Ab nrbe condita
XXXIX, 26, 9 en þar er hann hins vegar lagður í munn Filippusi konungi
í Makedómu árið 185 f.Kr. Nokkrir orðskviðir era merktir íslendinguin
eins og „Tak ei grásleppu í gullneti“ sem vísar mjög eindregið til íslensks
102