Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 212

PETER BROWN
enn viðtekin af fræðimönnum nútímans.17 Að særa fram beislað krafta-
verk með skírslu í veraldlegu dómsmáli var að „ffeista Guðs“. Þetta var
ekki aðeins vegna þess að þau mál sem ákvörðuð voru með skírslu voru
oft lítilvæg og næstum undantekningarlaust veraldlegs eðlis: að „ffeista
Guðs“ var einnig ótímabær uppgjöf á þ\d að beita mannlegmn sönnun-
araðferðum og skynsemi; það var að leita eftir vissu sem dauðlegir merrn
áttu engan rétt á í svo smávægilegum málum. Sú staðreynd að skírslur
tíðkuðust enn á þeirra tímum var útskýrð og afsökuð með rökum sem
notuð hafa verið ffam á þerman dag. Skírslan, sögðu þeir, var forn og
óheflaður almúgasiður, sem var liðinn flur á tímum vegna þess að kirkj-
an sá í gegnum fingur við hina harðsvíruðu germönsku barbara.18 Þess
vegna er litdð á hnignun skírslunnar sem eitt af merkjum þess þegar vest-
ræn siðmenning leit dagsins ljós eftdr þau svarmættisgöng sem hinar
myrku germönsku miðaldir voru, og merki um viðgang skynseminnar.
„Gerðar höfðu verið grundvallarráðstafanir til þess að koma mannlegri
réttvísi og stjómun undir mannlegar reglur og láta þær lúta mennskri
íhlutun.“19 Annars konar lýsing á eðli skírsluathafhanna og fyrirkomulagi
þeirra mun þess vegna hjálpa okkur til þess að leita einnig að öðrmn
ástæðum fyrir því að þær vom lagðar niður, og komast þannig að nýjum
- ekki endilega endanlegum - niðurstöðum um forsendur þess að hið
helga og hið veraldlega skildust að á elleffu og tólffu öld og ef til vill í
öðmm samfélögum við sambærileg skilyrði.
Fyrst vildi ég skjóta inn athugasemd um heimildirnar og aðferðir okk-
ar tdl að endurskapa það hugarfar og samfélagsleg sktlyrði sem liggja að
baki heimildunum. Við vitum kannski hvað allir \dlja og hafa alltaf viljað
- að náð sannleikans kóróni alla viðleimi mannanna. Hin andaktugu
blessunarávörp sem mörkuðu upphaf skírslunnar em áhrifamikill lestur:
O Guð, þú sem elskar og skapar friðinn: þú sem lítur á jörðina
og lætur hana skjálfa, þess biðjum vér að þú gefir gaurn að trú
17 John W. Baldwin, „The Intellectual Preparatíon for the Canon of 1215 Against Or-
deals,“ Speculiim 36 (1961), bls. 613-636. Eg hef ekki tekið með til skoðunar skrif
frá níundu öld er gagnrýndu skírslur því mér virðast þau endurspegla allt annað fé-
lagslegt og menningarlegt umhverfi.
18 Stefán af 'loumai, Summa, ritstj. E V. Schulte. ad. C.II 5, 7, 23 og 25, bls. 170 og
172; og Stefán af Blois, Speailum iuris canonici, ritstj. T. A. Reimanus (1837), bls.
140; einnig í Browe, De Ordaliis ... II. bindi, nr. 99, bls. 77, og nr. 104, bls. 79-80.
19 R. W. Southern, The Making of the Middle Ages, bls. 97.
210