Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 210

PETER BROWN
bundinn af því að lifa lífi sjálfboðaengils, eða, ef hann ætlaði sér að starfa
í miðju samfélagsins, verða njörvaður í net af skyidustörfum sem spönn-
uðu allt svið hins trúarlega og hins veraldlega. Ævisögur mikilla biskupa
í Þýskalandi á tíundu öld vitna þannig um menn sem voru sannkallaðir
máttarstólpar samfélagsins en neyddust til að sinna öllu mögulegu án
þess að geta helgað sig einhverju einu.
Heimur tólftu aldar er hins vegar umhverfi þar sem hæfileikamenn
gám haft tóm, hvata og bolmagn til að ráðast í mun afmarkaðri verkefni.
Og enda þótt leikir væru strangt tekið skör lægra settir en klerkar, nutu
þeir líka þess frjálsræðis sem myndaðist þegar losnaði um vegtyllumar.
Pófitískt vald var æ oftar í höndum þeirra sem ekki báru hempu kirkjunn-
ar. Stjórn var það sem stjórn gerði: ráðamenn sem ekki var lengur stætt
á að gera tilkall til stöðu sinnar í skjóli gamallar og einstrengingslegrar
hugmyndar um vald, létu sér nægja að fara með þau völd sem þeir raun-
verulega höfðu, á skynsamlegri, upplýstari og skilvirkari hátt.i: Því tíma-
bili sem hófst með yfirbót Hfinriks IV keisara fyrir augliti Gregoríusar
VII í Canossa árið 1077, lýkur á ofanverðri tólftu öld og öndverðri þrett-
ándu með ótraustri en óhrekjanlegri staðfestingu á veraldlegum gildum
sem tengdust hinni nýtilkomnu dulúð riddaramenningarinnar og siða-
reglum hirðmannaásta. Aðskilnaður hins helga og hins veraldlega leiddi
í ljós alls staðar í samfélaginu urmul gerólíkra tækifæra til að beita mann-
legum hæfileikum, og samfélag ármiðalda bliknar óneitanlega í saman-
burðinum.
Þetta eru þær breytingar sem einkenna elleftu og tólftu öld. Eg mun
ekki fjalla um þær allar. Þess í stað skulum við ganga inn um einar þröng-
ar dyr inn í þennan víða sal og byrja á því að skoða eitt skólabókardæmi,
sem margar heimildir eru fyrir, um aðskilnað hins helga frá hinu verald-
lega eins og hann varð á þessum tíma - það er dæmið um skírslur.13 Um
leið munum við reyna að koma auga á hið víðara samhengi að baki fyr-
irbærinu sem til athugunar er. Því ef til er svið þar sem hið helga og hið
veraldlega fléttuðust saman svo ekki verður um villst, þá var það í skírsl-
unni. Til merkis um þetta má nefha að í kringum árið 1050 e.Kr. gat
12 R. W. Southern, Westem Society and the Church, bls. 38—42 og Medieval Humanism,
Oxford: Oxford University Press, 1970, bls. 51-58.
13 H. Nottarp, Gottesuiteilstudien, Miinchen, 1956; P. Browe, De ordetliis ..., 2 bindi,
Róm, 1932-1933 er gott úrval texta. Sjá einnig M. Szeftel, „Le jugement de Dieu
dans le droit russe ancien,“ Archives d’histoire du droit oriental, 4 (1948), 263-299.
208