Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Page 148

JÓN ÓLAFSSON
og það þýðir að hugsanir einstaklinga geta brejtt heiminum. En þegar
hugmyndir eru metnar skiptir samhengi þeirra þó ekki minna máli en
þær sjálfar. I samhengi thsindanna geta nýjar hugmyndir komið til sög-
unnar af óhkustu ástæðum. Stundum skýrist tdlurð byltingarkenndustu
hugmynda beirdínis af viðleitni til að varðveita gamla heimsmynd - gera
á henni lágmarksbreytingar sem nauðsynlegar eru til að sameina kenn-
ingu og reynslu eða tilraunaniðurstöður. Sólmiðjukenning Kópemikusar
er lýsandi dæmi um þetta: A hans dögum var sú hugmynd að setja sólina
í miðju alheimsins ef til vill minnsta breytingin sem hægt var að komast
af með til að geta komið heimsmjmdinni heim og saman við niðurstöð-
ur mælinga og athugana. Kópemikus fékk hvorki hugmyndina um sól-
kerfið, þar sem jörðin er ein af reikistjörmmum, né reyndi að steypa
hinni krismu heimsmynd af stalli - heimsmyndiuni þar sem veruleiki
mannsins á jarðríki var kjarni heimsskipaninnar og hann einstakur í al-
heiminum. Þó er einmitt byltingin sem felur þessa hugarfarsbreytingu í
sér kennd við hinn prúða, siðfágaða og rammkaþólska Kópemikus.
Femández-Armesto heldur því ekki fram að hugmyndir séu skiljanleg-
ar í einangrun og stór hluti þess sem hann skrifar tun hverja hugmynd
fýrir sig fjallar einmitt um tengsl og rætur. Hann leggur sig fram um að
leita út fýrir Evrópu þegar hann fjallar um hugmyndir og fimiur oft hhð-
stæður og jafnvel áhrifavalda nútímahugmynda í kínverskri og indverskri
speki að ógleymdum maya- og indjánafræðum. Bókin fjallar um hug-
myndir í tímaröð, hver hugmynd fær opnu þar sem hún er skýrð og sett
í samhengi en auk þess bendir höfundurinn á frekara lesefni sem víkkað
geti skilning lesandans á hverri hugmjmd fýrir sig. Bókin er ríkulega
myndskreytt og íslenska útgáfan er að öllu leyti vönduð og vel úr garði
gerð, þó að þýðingin virðist reyndar á köflum flausturslega unnin.
Þó að það sé reglulega gaman að fletta bókinni og lesa í henni kafla og
kafla, þá kemst maður ekki hjá því að taka eftir stórum göllum og veik-
leikum, sem sennilega fýlgja öllum bókum af þessu tagi. Það er gríðar-
lega erfitt að segja í stuttu máli ffá hugmyndum eða kenningum sem eiga
sér langa sögu og í sumum tilfellum hlýtur lesandaxm að gruna að höf-
undur bókarinnar hafi lida þekkingu á ákveðnum efhum sem hann þó
fjallar um. Stundum er nánast eins og umfjöllun sé byggð á misskilningi.
Þannig er nl dæmis furðulegur kafli snemma í bókinni sem hefur yfir-
skriftina „Allt hið ósýnilega“. I honum er slegið saman mörgum ólíkum
hugmyndum sem varða annars vegar andatrú og vangaveltur um að guð-
146