Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Side 231

SAMFÉLAGIÐ OG HIÐ YFIRSKILVITLEGA
við sögu í ævintýrum aðalsins á staðnum, sem uppspretta góðra drauma,
hugljómana, og sem sú sem mátti minnast þegar allt gekk að óskum.
Samt sem áður dró heilög Foye áfram til sín allar þær ótempruðu tilfinn-
ingar reiði og hefndar sem tilheyra réttlætiskennd samfélagsins. Enn
hafði hún fleiri hlutverkum að gegna í lífinu en að vera fullkomin. Hún
var hin þunga rödd hópsins.88
María mey var hinum megin vatnaskilanna, í vaxandi flaumi krafta-
verka sem eignuð voru henni frá fyrsta áratug tólftu aldar.89 Hún var orð-
in fulltrúi hinnar innri auðgi einstaklingsins. Það kemur fyrir að þetta
innra atgervi sé í beinni mótstöðu við hópinn. Heilu jarteinabálkarnir
eru helgaðir bilinu milli þess sem sýnist og hins sem bærist innra með
mönnum. Þjóðfélagið var víst til þess að grafa saurlífan munk í óvígðri
mold; en ef lilja óx úr munni líksins sýndi það að munkurinn hafði aldrei
látið hjá líða að fara með Maríubænina á leiðinni til sinnar heittelskuðu.90
Jarteinir Maríu guðsmóður eru jarteinir þar sem guðlegu réttlæti er skot-
ið á frest og mannleg óbilgirni er afhjúpuð sem mistök. Með þeim berst
vottur af tvíræðni inn í mannleg málefhi, af þeim toga sem hin harða
vissa hópsins hafði aldrei áður getað viðurkennt. Jarteinir dómsins víkja
fyrir jarteinum sem vekja mönnum innblástur og leiðbeina einstaklingn-
um, þær víkja fyrir ljúfum sýnum og ómi af himneskri tónlist: „Látum
öðrum finnast það sem þeim sýnist,“ skrifaði William frá Malmesbury,
„að hún birtist mér einu sinni væri mér meira virði en allur heimurinn,
eða hvaða kraftaverk sem er.“91
Hið yfirskilvitlega er orðið að því sem Renan sagði það vera: „Það
hvernig hugsjónin birtist í málefhum manna.“ Skilgreiningin kemur með
allri þeirri vissu sem Evrópumaður fæddur eftir tólftu öld býr yfir. Mark-
mið þessarar ritgerðar hefur verið að sýna hvernig þessi skerping og af-
mörkun á hinu guðlega hlutverki gerðist, og hversu margar gamalreynd-
ar aðferðir við að lifa saman í litlum hópum þurfti að veikja, hunsa eða
vísa á bug áður en svo fínlega mótuð hugmynd gat fæðst. Æ ópersónu-
legri tengsl og tilhneiging til að afmarka það sem ofar manninum er sem
88 Sjá sama rit, III, 17, bls. 156.
89 Eg stend í sérstakri þakkarskuld við „William of Malmesbury. Miracles of the Virg-
in Mary“, ritstj. og þýð. P. N. Carter, Merton College, Oxford, óbirt doktorsritgerð,
1959.
90 Sama rit, bls. 418.
91 Sama rit, bls. 348.
229