Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2007, Blaðsíða 146

SIGURÐUR PÉTURSSON
sinni húmanisma. Þá höfðu menn um langan aldur víðast í álfuimi búið
við húmanískt menntakerfi sem hafði hina klassísku fornöld að
leiðarljósi og lagði megináherslu á fommáhn latínu og grísku. Arn-
grímur Jónsson hafði hlotið sfika menntun bæði á Islandi og í Kaup-
mannahöfh og því kemur það ekki á óvart að þetta rit hans er samið á
latínu sem orðin var að alþjóðlegu lærdómsmáh á þeini tíma. Oll gerð
þess ber vott um góða kunnáttu þeirra sem að því stóðu í háskólaffæðmn
og siðum þess tíma. Sem sannmenntaður húmanisti vísar höfundur
til dæmis oft til kunnra erlendra samtíðarlærdómsmanna og eimúg til
merkra grískra og rómverskra hugsuða og skálda fornaldar eins og Aristó-
telesar (384—322 f. Kr.), Ciceros (106-43 f. Kr.), Vergiliusar (70-19 f.
Kr.), Propertiusar (um 47 - um 2 f. Kr.), Ovidiusar (43 f. Kr. - um 17 e.
Kr.), Seneca (um Krists burð - 65 e. Kr.) og Pliniusar yngra (um 61 - um
112 e. Kr.), svo að einhverjir séu nefndir.2 Arngrímur hefur lokið við
þessa hundrað síðna ritgerð sína á Hólum 15. apríl 1592 en ffaman \áð
hana er tileinkun að þeirra tíma hætti ffá höfúndi til Kristjáns IV
(1577-1648) Danakonungs, ávarp til lesanda sem Guðbrandur biskup
undirritar 29. júlí 1592 og loks kvæði sem höfundur beinir til lesanda.
Aftan við ritgerðina eru tvö kvæði tileinkuð Arngími og eru höfundar
þeirra tveir íslenskir lærdómsmenn, þeir Sigurður Stefánsson (d. 1595)
og Guðmundur Einarsson (1568-1647) sem sarma hér ágæta færni sína
í latneskri ljóðagerð eins og hún tíðkaðist þá. Rit þetta sýndi svo að ekki
var um villst að húmanisminn var loks tekinn að festa rætur á Islandi.
Gróður sprettur hins vegar ekki af engu og svo var einnig um húman-
ismann. Hvenær og hvernig þeim fræjum var sáð á Islandi sem báru svo
blómlegan ávöxt í lok 16. aldar verður trúlega aldrei svarað á full-
nægjandi hátt. Til þess skortir heimildir. Spor er hins vegar að finna og
með því að rekja þau má vonandi nálgast slóð þeirra íslensku mennta-
manna sem fyrstir urðu til að hrífast af hugmyndum húmanismans eða
fornmenntastefnunnar og kynna þær ættjörð sinni. Það sem hér fer á eftir
er tilraun til að rekja þessa slóð.
Boðberar erlendra menningarstrauma
Eitt öruggasta dæmi um áhrif húmanisma er oftast talið aukin og bætt
latínukunnátta sem nauðsynleg var til að geta kynnst fornbókmenntum
2 Fulla upptalningu er að firrna á efrirfarandi slóð: http://wwwtuib.no/neolatin/.
144