Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 13

ÞJÓÐVELDIÐ OG SAMTÍMINN
Styrmir talar um að þama komi fram langvarandi þjóðarmein, sundmng í
þjóðarsálinni sem magnist við návígi og mikil tengsl.
Þarna hafa niðurstöður Guðrúnar orðið að almennum ályktunum í
meðfömm Styrmis um megineinkenni á þjóðinni. Hann talar um þjóðarsál
í þessu sambandi en leggur þó áherslu á kringumstæður, einkum fámenni.
Sá munur er á athugunum þeirra Guðrúnar að hún miðar fyrst og
fremst við ráðamenn Sturlungaaldar, og náin tengsl þeirra innbyrðis, og
bendir á að smæðin hafi haft í sér fólgið fræ sundurlyndis. Hún skrifar þó
m.a.: „Þá sem nú vom tengsl milli manna á Islandi hættulega náin“.13
Þarna vísar hún væntanlega líka til hóps áhrifamanna á árnnum fyrir hmn-
ið 2008. Styrmir talar hins vegar fyrst og fremst um okkar tíð og ekki
endilega hópa ráðamanna heldur þjóðina sem eina fjölskyldu og segir að
hana einkenni deilur og sundurlyndi, bæði í röðum almennings og ráða-
manna. Ekld verður fjallað ffekar um kenningar Styrmis um þessi atriði en
þær lýsa miklum áhuga á sögulegum samanburði.
Hvað skiptir máli ísagnfræðilegum samanburöi?
Það var nýjung á íslandi um 1200 að völd vom á höndum fárra en höfðu
áður verið dreifð. Hinir fáu höfðingjar mægðust svo innbyrðis en deildu
engu að síður um völd. Að vísu hefur málum líklega oft verið þannig hátt-
að annars staðar, t.d. í Noregi þar sem sífelld barátta var milli náskyldra
konungsefiia. Þannig deildu Hákon galinn og Ingi Bárðarson og síðan
Hákon gamli og Skúli, bróðir Inga, allt nátengdir menn. Þessu fylgdi
sundrung og rógur og slík átök milli ráðamanna em gömul saga og ný víða
um lönd en leiða ekki alltaf til skipbrots samfélaga. Hákon gamli stóð einn
uppi sem sigurvegari 1240, varð voldugur og kom á ffiði í Noregi.
Upp úr 1235 keppm nokkrir stórgoðar á íslandi að því að ráða hver um
sig einn yfir öllu landinu og reyndu að ganga á milli bols og höfuðs á and-
stæðingum sínum. Aður höfðu átök milli goða miklu ffemur einkennst af því
að koma á valdajafnvægi og endurheimta skertan heiður og þetta vom jafnan
smáskæmr og mannfall heldur lítið. En effir 1235 snemst átök upp í þá við-
leitni að gera út af við andstæðing og breyttust í stríð eða borgarastyrjöld
með miklu mannfalh. Jafnan þótti skylt á þjóðveldistíma (930-1262) að
menn reyndu að verja sig og leituðust við að hefna misgjörða sem þeir vom
beittir. Vopnfimi var dáð en auðsætt er að bændum fannst óffiður á bilinu
13 Guðrún Nordal, „Endurtekin stef um óhóf, ofsa og ágrind“, bls. 79.