Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 15

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 15
ÞJÓÐVELDIÐ OG SAMTÍMINN því að hann leiðir oít til áfellisdóma yfir einstökum persónum sem gerend- um. Hættan er líka sú að á þær sé litið sem hreyfiafl sögunnar en í sagn- fræði er algengt að tortryggja sfikar persónubundnar skýringar. Sagn- fræðingum er, eins og áður sagði, tamast að skoða fortíðina á hennar eigin forsendum, og setja í samhengi, t.d. félagslegt eða pólitískt. Illa stenst t.d. að nefna Gissur Þorvaldsson þjóðníðing þótt hann stæði fyrir Gamla sátt- mála. Hann gekk vissulega hart ffam í bardögum og háði grimmilega bar- áttu með manndrápum. En var ekki sjálfboðið að verja sig og berjast af hörku, enda lítdllar miskunnar að vænta? Og svo flækti málin að Gissur var bundinn konungi sem fékk honum t.d. það hlutverk að snúast gegn drott- insvikaranum Snorra Sturlusyni. Gissur var þekktur fyrir afskiptaleysi og friðsemd, lengi vel, þar til hann dróst inn í hildarleikinn mikla. Var kannski besti kostur fyrir Gissur að berjast til þrautar, ryðja andstæðingum úr vegi til að ríkja einn að lokum og koma á friði? En gat hann það nokkuð án stuðnings konungs? Þannig getum við gengið á röðina og skoðað hvern höfðingja fyrir sig. Öllum var óþekkt hugmyndin um að setja þjóðfrelsi á oddinn, ljá því pólitíska og hagsmunalega merkingu, allir glímdu við hinar sömu, snúnu kringumstæður þar sem málið var að sigra eða falla og margir voru bundn- ir konungi trúnaði sem ekki mátti rjúfa. Gagnrýni manna sem uppi voru á 13. öld beindist stundum að fégimd, ekki síst að eftirsókn efdr illa fengnu fé. En gagnrýni á ofsa og óhóf tengdist líklega helst valdagimd og líkamlegu ofbeldi. Er þá þess að gæta að ofsi og ofbeldi vom tvíbent; ofsi eða ofstopi gat vissulega verið stjómlaust æði. En hins vegar þóttu höfðingjasynir efnilegir ef þeir sýndu ofsa.14 Mikil kapp- gimi eða ofsi þótti nauðsyn foringjum, að vera „snöggur og ákveðinn“ í samskiptum við keppinauta, sýna hörku, jafnvel yfirgang og hika ekki við manndráp, undir vissum kringumstæðum. Það gleymist stundum að höfð- ingjar sem teljast hafa verið friðsamir, svo sem Oddaverjar eða Snorri Sturluson, hikuðu ekki við að láta drepa menn, teldu þeir það nauðsyn. Og allir karlar urðu að vera undir það búnir að vega menn í hefndarskyni, það var talið nauðsynlegt til að viðhalda reglu í samfélagi án eiginlegs miðstjóm- arvalds eða sameiginlegs framkvæmdavalds. Gagxuýni á óhóf og ofsa tengd- ist hins vegar helst tilefiúslausu ofbeldi og manndrápum, þeim sem urðu ekki réttlætt. Það mátti þó sjálfsagt lengi deila um hvað væri réttlætanlegt og 14 Mikil höfðingjaefrd á fyrri hluta 13. aldar voru „ofsamerm“, „ákafamenn“ og „ágjamir“, og var tahð þeim til tekna, sbr. Helgi Þorláksson, „Stéttir, auður og völd“, Saga 20, 1982, bls. 68.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.