Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 43

KREPPUR OG KAPÍTALISMI
óhagk%''æm og úrelt starfsemi úr hagkerfinu og kaupkröfiim verkalýðs er
haldið í skefjum. Kapítahstinn, athaínamaðurinn, sér tækifærin sem gefast
til að umskapa atvinnulífið með þ\’í að ryðja hinu gamla úr vegi og innleiða
nýja tækni, vörur og hugmyndir. Þannig endumýjast framleiðslan og
efiiahagslífið örnast að nýju.
Schumpeter var sammála Marx um það að kapítalisminn væri forgengi-
leg samfélagsgerð sem ætti sér upphaf, vöxt, hnigntm og endalok. En þeir
Marx voru á öndverðum meiði um skýringar á endalokunum. Að áliti
Alarx hði kapítahsminn undir lok vegna lélegs árangurs, vaxandi fátæktar
og misskiptingar. Schumpeter segir aftur á móti í inngangi bókar sinnar
Capitalism, Socialism and Democracy frá 1942 að velgengni en ekki lélegur
árangur sé ástæða þess að kapítalisminn muni hða undir lok: „Velgengni
hans grefur undan þeim stofnunum sem vemda hann og mun „óhjákvæmi-
lega“ skapa aðstæður semhann fær ekki lengur þrifist í [...]“.13 Schumpeter
gerði ráð fyrir því að vaxandi skrifræði og ríkisvald legðu auknar hömlur á
frjálsa starfsemi markaðarins og á endanum leiddi það tdl falls kapítalism-
ans. Sósíahsminn væri óhjákvæmilegur.
Frá Keyjies til fjármálakreppunnar 2008
Hin glæsta en einfalda mynd sem klassíska og nýklassíska hagfræðin drógu
upp af kapítalísku hagkerfi beið hnekki í efiiahagshamförunum á árunum
milli stríða. Heimskreppan 1929-1939 færði mönnum heim sanninn um
að hagkerfið losaði sig ekki sjálfkrafa úr áföllum. Hér var engin venjuleg
haglægð á ferðinni heldur stærsta áfah sem efnahagslíf Vesturlanda hafði
orðið fyrir á firiðartímum. Atvinnuleysi var meira og langvinnara en þekkst
hafði, en þrátt fyrir það lækkuðu laun ekki í mörgum löndum, gagnstætt
því sem hagfræðikenningar gerðu ráð fyrir. Samkvæmt þeim átti offram-
boð á vinnuafh sjálfkrafa að þrýsta raunlaunum niður á við þangað til að
jafnvægi milli framboðs og eftirspumar á vinnumarkaði næðist að nýju.
Margir hagfræðingar sáu þessa brotalöm í kennisetningum klassísku hag-
fræðinnar, en svo fór að það voru hugmyndir Johns Maynards Keynes sem
mesta athygh vöktu. í bókinni General Theory of Employment, Interest and
Money frá 1936 færði Keynes rök fyrir því að efdrspum hefði að öllu jöfiiu
áhrif á atvinnustigið, en hagkerfið gæti fest í jafiivægi án fullrar nýtingar
viimuaflsins. A óHssutímum k\mnu fyrirtæki og einstaklingar að halda að
13 Joseph A. Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy, 6. útg., London:
Counterpoint, 1987, bls. 61.
41