Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2013, Side 16

XVI VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ
FYLGIRIT 73
E 17 Lífefnafræðileg virkni Rad26 í DNA-viðgerð
Stefán Sigurðsson, Anton Ameneiro-Alvarez
Lífefna- og sameindalíffræðistofu, Lífvísindasetri Læknagarðs HÍ
stefslOhlJs
Inngangur: Uppsöfnun erfðaskemmda getur haft alvarlegar afleiðingar
í för með sér. Ef þessar skemmdir eru ekki lagfærðar getur það stuðlað
að æxlisvexti og því hafa lífverur þróað DNA-viðgerðarferla til að koma
í veg fyrir samsöfnun erfðaskemmda. Eitt þessara ferla tryggir hraðari
viðgerð í tjáðum genum heldur en á ótjáðum svæðum erfðamengisins.
Þetta viðgerðarferli er háð RNA-pólímerasa II (RNAPII) og nefnist um-
ritunarháð DNA-viðgerð. DNA-skemmdin er greind við það að RNAPII
stöðvast á henni en næstu skref eru illa skilgreind. Þó er vitað að CSA/
CSB (Cockayne Syndrome A/B) í mannafrumum og Rad26 í gersvepp
taka þátt í ferlinu.
Efniviður og aðferðir: Lífefnafræðilegar aðferðir eru notaðar til þess
að rannsaka virkni Rad26 með það fyrir augum að öðlast betri skilning
á viðgerðarferlinu. Rad26-próteinið var hreinsað með hefðbundnum
aðferðum eftir yfirtjáningu í skordýrafrumum. Rad26 getur vatnsrofið
ATP og voru gerðar tilraunir til að rannsaka hlutverk þessa vatnsrofs í
umritunarháðri DNA-viðgerð.
Niðurstöður: Tengsl eru á milli ATP-vatnsrofs og lengdar DNA-
hvarfefna sem bendir til þess að Rad26 geti ferðast eftir DNA-
sameindinni. Niðurstöður benda einnig til þess að próteinið þekki
ákveðna DNA-byggingu betur en aðrar, til dæmis þær sem sjást þar sem
RNAPII hefur myndað umritunar-bólu.
Alyktanir: Rad26-próteinið notar orku sem myndast við ATP-vatnsrof
til þess að ferðast eftir DNA-sameindinni. Hugsanlega greinir Rad26-
próteinið RNAPII-sameindir sem hafa stöðvast á DNA-skemmd og
hefur áhrif á bindingu RNAPII við DNA. Rannsóknir okkar beinast að
því að rannsaka þetta ferli enn frekar.
E 18 Notkun reiknilíkana til að uppgötva áður ókunn efnahvörf í
efnaskiptaferlum mannslíkamans
Óttar Rolfsson, Bemhard Ö. Pálsson, Ines Thiele
Rannsóknarsetri í kerfislíffræði
ottarr@hi.is
Inngangur: RECON 1 er reiknilíkan af efnaskiptaferlum mannslíkam-
ans. Það samanstendur af rúmlega 3400 efnahvörfum, 2800 hvarfefnum
og er eitt yfirgripsmesta tölvulíkan sinnar tegundar. RECON 1 hefur
fjölþátta notkunargildi og hefur verið nýtt meðal annars til að segja til
um áhrif umhverfisaðstæðna og/eða stökkbreytinga á lífeðlisfræðileg
ferli eða á birtingarform sjúkdóma. Þar sem RECON 1 heldur utan um
það sem við vitum um efnaskipti mannsins er hægt að nota það til að
einblína á efnaskiptaferli sem eru lítið skilgreind. Þennan möguleika
líkansins nýttum við okkur til að setja fram tilgátur um áður óskilgreind
efnahvörf í mannslíkamanum.
Efniviður og aðferðir: Með hjálp RECON 1, skilgreindum við hóp líf-
efna sem hafa verið mæld í mannslíkamanum en ekki er vitað hvað
verður um. Við notuðum síðan comparative genomics aðferðafræði til
að spá fyrir um hugsanlegt niðurbrot og myndun þessara efna.
Niðurstöður: A þennan máta tókst að útbúa tilgátur um efnaskiptaferli
fleiri en tvö hundruð lífefna. Við vinnum nú að því að sannreyna
nokkrar valdar tilgátur með efna- og lífefnafræðilegum aðferðum. Nú
þegar höfum við þó sannreynt eina af þessum tilgátum. Sú snýr að
efnaskiptum á glúkónati en það finnst í flestum ávöxtum og er einnig
notað sem sýrustigsjafnari í lyf og matvæli. Við klónuðum og tjáðum
erfðaþátt sem við töldum taka þátt í niðurbrotsferli glúkonats í mönnum
og sýndum fram á að C9orfl03 er glúkónokfnasi sem tekur þátt í niður-
broti á glúkónati sem á sér líklegast stað í pentósu fosfat ferlinu.
Ályktanir: Þessi vitneskja eykur á þekkingu á orkuefnaskiptum pentósu
fosfats ferilsins sem haldist hefur lítið breyttur áraraðir. Niðurstöður
okkar sýna fram á hvernig hægt er að styðjast við tölvulíkön og hálf
sjálvirkar aðferðir til að auka vitneskju á efnaskiptaferlum í manninum.
E 19 Tannheilsa barna sem sóttu átaksverkefni tannlæknadeildar
og velferðarráðuneytisins sumarið 2011
Inga B. Árnadóttír, Unnur Flemming Jensen, Sigurður Rúnar Sæmundsson
Tannlæknadeild HÍ
iarnad@hi.is
Inngangur: Eftir efnahagshrun 2008 sóttu færri böm meðferð og fyrir-
byggjandi tannlæknaþjónustu vegna bágs efnahagsástands heimilanna
í landinu. Velferðarráðuneytið gerði samning við tannlæknadeild HÍ
vorið 2011 um að veita tannlæknaþjónustu án endurgjalds fyrir ein-
staklinga þriggja til 18 ára sem Tryggingastofnun skilgreindi sem böm
tekjulágra foreldra.
Efniviður og aðferðir: Með leyfi Vísindasiðanefndar (VSN 11-150) vom
notaðar upplýsingar úr sjúkraskrám bamanna með takmörkuðum
aðgangi. Tannheilsa barnsins (d3mft, D3MFT) var metin af tveimur
bitröntgenmyndum (biteivings) sem teknar voru af barninu við skoðun.
Tannheilsa þess var síðan tengd upplýsingum sem fengnar voru með
spurningalistum um upprunaland foreldra, tannhirðu, sjúkdóma,
ofnæmi ásamt lyfjanotkun barnsins. Úrvinnsla var hefðbundin tví-
breytugreining á tannheilsu og hinum ýmsu samverkandi þáttum með
viðeigandi marktektarprófum.
Niðurstöður: Alls áttu 1078 böm rétt á þjónustunni, 581 var kallað inn
til skoðunar og 434 (40,3%) börn luku meðferð. Sautján tannlæknar
tóku þátt í verkefninu. Böm á höfuðborgarsvæðinu voru með marktækt
heilbrigðari barnatennur (d3mft) en á landsbyggðinni og böm erlendra
foreldra voru með martækt lélegri barnatennur (d3mft) en böm íslenskra
foreldra. Tannátutíðni í bamatönnum (d3mft) þriggja til 10 ára var 2,03
og í fullorðinstönnum (D3MFT) 11-18 ára var 4,06. Að meðatali vom
tennur burstaðar 1,7 sinnum á dag, tannþráður var aldrei notaður og
síðasta eftirlit hjá tannlækni var fyrir 15,1 mánuði.
Ályktanir: Finna þarf ferli hvernig samfélagið getur stutt við einstak-
linga sem ekki eiga kost á að sækja sér þá tannlæknaþjónustu sem í boði
er og leggja ríka áherslu á forvamir.
E 20 Aldursgreining 8 hælisleitanda
Svend Richter, Sigríður Rósa Víðisdóttir
Tannlæknadeild HÍ
svend@hi.is
Inngangur: Straumur ungra flóttamanna til Vesturlanda sem segjast
vera yngri en 18 ára hefur aukist. Börnum eru tryggð mannréttindi í
ýmsum alþjóðasamningum. Þeirra helstur er samningur um réttindi
barnsins eða Bamasáttmáli Sameinuðu þjóðanna. Réttarkerfið leitar til
tannlækna til að meta aldur þeirra út frá tannþroska. Kölkun tanna er
síður trufluð af næringarskorti eða hormónabreytingum en aðrir vaxta-
þættir líkamans. Aldursgreining er nákvæmust út frá myndunarskeiði
tanna á fyrri hluta æviskeiðs og af endajöxlum um og eftir 15 ára aldur.
Efniviður og aðferðir: Spumingalisti um heilsufar, næringarástand í
uppvexti og tannheilsu var fylltur út. Nákvæm skoðun á tönnum og
16 LÆKNAblaðið 2013/99