Tímarit Máls og menningar - 01.04.1946, Blaðsíða 119

UM STÍL
109
reiði sinnar yfir stíl hans. Það er gagnslaust að segja að stíll hans
geri ekki efninu réttlát skil. Minnumst ruddalega mannsins blíða.
Við nána athugun mun mönnum verða ljóst að gallar og kostir
stílsins eru gallar og kostir efnisins.
En hvað á þá fólk við sem segir: „Ég les þetta og þetta skáld
aðeins vegna þess hve stíll hans er fagur“? Ég fyrir mitt leyti veit
ekki greinilega hvað það á við (og hef aldrei getað fengið neinn til
að skýra það út fyrir mér), ef það á þá ekki við að það lesi aðeins
hljómfegurðarinnar vegna. Þegar menn lesa bók er aðeins þrennt
sem þeir geta gert sér grein fyrir: (1) Merking orðanna, sem er
óaðskiljanlega tengd hugsuninni. (2) Utlit hinna prentuðu orða á
blaðsíðunni — ég býst þó ekki við að nokkur lesi ritverk vegna
útlitsfegurðar orðanna á blaðsíðunni. (3) Hljómur orðanna, annað-
hvort við lestur eða eins og heilinn skynjar hljóm þeirra. Nú er það
óumdeilanlegt að hljómfegurð orða er mjög misjöfn. Það er einnig
óumdeilanlegt að viss orðasambönd eru hljómfegurri en önnur. En
hljómfegurð ein er fánýt ef aðrir verðleikar fylgja henni ekki. Heilt
kvæði sem aðeins hefði að geyma fagra hljóma væri aðeins kynlegt
eða snoppufrítt. Það myndi ekki geymast í hugum vorum. Það væri
jafn sneypulegt og snoppufríð kona sem ekkert geymdi að baki fríð-
leikans. Nei! Mér er nær að halda að maður sem kveðst lesa ein-
hvern höfund „aðeins vegna stíls hans“ mundi brátt verða leiður á
þeim sama höfundi eða sé að öðrum kosti að blekkja sjálfan sig og
eigi við sérkenni höfundarins — ekki orðastíl hans, heldur þau sér-
stöku eigindi sem fylgja öllu því efni sem höfundurinn skrifar um.
A sama hátt og einum manni líkar vel við annan vegna einhverra
óskilgreinanlegra sérkenna sem eru kjarni hans.
Þegar dæmt er um stíl höfundar, er bezt að fylgja sömu leiðum
og við dóma um menn. Ef maður gerir það freistast hann ekki til að
leggja áherzlu á smávægileg atriði. Engin vinátta getur haldizt án
virðingar. Ef stíll höfundar er þannig að maður getur ekki virt
hann, þá er eitthvað bogið við efni hans, þrátt fyrir þá stundar-
ánægju sem hann kann að veita, og sú ánægja mun brátt hjaðna.
Maður verður að grandskoða tilfinningar sínar gagnvart höfundin-
um. Hafi maður lesið bók og sé ánægður, en minnist þess aðeins