Tímarit Máls og menningar - 01.04.1946, Blaðsíða 27

SIGURÐUR STEFÁNSSON OG ÍSLANDSLÝSING HANS
17
ar um Heklu sem dvalarstað fordæmdra fara að gera vart við sig
snemma á tólftu öld, en um það leyti byrjaði Hekla að gjósa í stór-
um stíl, eftir að hafa látið lítið eða ekkert á sér bæra í margar
aldir. Alberich munkur frá Troisfontaines hefur það eftir sænskum
Cisterciensermunkum, að eftir bardagann við Fótvík í Skáni 1134,
þar sem meðal annarra sex biskupar og sextíu klerkar féllu, „sáu
smalar á Hysselandia á hinum sama degi sálir þeirra fljúgandi í
líkingu svartra hrafna og annarra fugla af ýmsu tagi og æptu þeir:
Vei, vei oss! hvað höfum vér gjört? Vei, vei oss! hvað hefur hent
oss? Aðrir ógurlega stórir fuglar eins og gammar ráku þá á undan
sér og hröktu þá að smölunum ásjáandi niður í hið íslenzka víti.“
Hinar ævintýralegu sagnir um Heklu náðu hámarki sínu á 16. og
17. öld. Minjar hjátrúarinnar um Heklu lifa enn í sænska blóts-
yrðinu: Dra &t Hacklefjall! sem þýðir: Farðu til helvítis! Meðal
íslenzks almennings virðist trúin á Heklu sem dvalarstað fordæmdra
hafa átt erfitt uppdráttar. Gott dæmi um mismun þess, hvernig út-
lendingar og Istendingar litu á það fjall, er frásögn í ritgjörð Jóns
Gizurarsonar um siðaskiptatímann. Þar segir, að þegar Gizur Ein-
arssonar fór utan 1540 hafi hann gengið á fund Danakóngs (Krist-
jáns þriðja) og „þótti Gizuri kóngur spyrja sig margra óþarfra
hluta, sérdeilis um Heklufjall“.
Sigurður Stefánsson vitnar fyrst í rit Kaspers Peucers, tengdason-
ar Melanchtons, og í rit forngríska jarðfræðingsins Þeofrastusar til
sönnunar því, að bæði í Etnu, Vesúvíusi og á Eólísku eyjunum stafi
eldgosin af náttúrlegum orsökum, nefnilega íkveikingu brennanlegra
efna, svo sem brennisteins, og hann sér ekki ástæðu til að ætla, að
öðruvísi sé um Heklu. Hann skrifar enn fremur:
„En því er haldið fram, að sá eldur, sem í Heklu brenni, stafi
ekki af náttúrlegum orsökum, þar eð hann skyrpi frá sór allri nær-
ingu sem kvik er og lífsanda dregur, og tendri hvorki jörð né tré,
sem í hann sé kastað, en tendrist og nærist af því sem dáutt er og
lífvana, svo sem jarðryki og gagnslausu grjóti, sem berlega kæfir
venjulegan arineld. En ég fæ ekki séð, á hverju þeir geta byggt
slíka staðhæfingu, þar sem engir hafa hingað til getað rannsakað
þetta fjall nægilega. Raunar hafa nokkrir menn reynt að klífa fjall-
2