Tímarit Máls og menningar - 01.04.1946, Side 21

SIGURÐUR STEFÁNSSON OG ÍSLANDSLÝSING HANS
11
ritum, sem komust á prent og vöktu allmikla athygli í útlöndum.
Sigurður var sá næsti, er reið á vaðið, og það er enda hugsanlegt,
að hann hafi verið byrjaður á íslandslýsingu sinni, áður en Arn-
grímur tók að skrifa Brevis Commentarius.
Þótt íslandslýsing Sigurðar og Brevis Commentarius séu skrifuð
í sama tilgangi, eru þau næsta ólík. Brevis Commentarius er mest-
megnis ritdeila (polemik). Arngrímur tekur upp ummæli Gories
Peerse, Sebastian Munsters, Olaus Magnuss og annarra, er skrifað
höfðu skröksögur og róg um ísland, og hrekur þessi ummæli lið
fyrir lið. Rit hans er í stíl við háskólakappræður þeirra tíma og
næsta neikvætt. Sigurður leggur aðaláherzlu á hlutlæga lýsingu á
landi sínu og lætur staðreyndirnar tala sjálfar. Hann lýsir einkum
því, sem hann hefur séð með eigin augum, Arngrímur sækir sinn
fróðleik að mestu í bækur. Sigurður er bljúgur og hæverskur og
still hans látlaus og skýr, Arngrímur er stórorður og stælinn og
kennimannlegur um stíl og málfar. Sigurður er, eins og Arngrímur,
aðdáandi síns ættarlands, en hann reynir að segja bæði kost og löst.
Hann leynir því ekki, að landið er hrjóstrugt og að veðráttan er
þar undarlega óstöðug, honum dylst ekki, að landið er í afturför
hæði af náttúrunnar og mannanna völdum; skógar þverra, sand-
auðnir aukast og jöklar ganga fram. Táknandi fyrir sanngirni hans
í dómum eru ummæli hans um íslenzk húsakynni: „Þó að húsa-
kynni okkar séu hvorki íburðarmikil né skrautleg, eru þau þó hvorki
svo aumleg né sóðaleg sem ýmsir virðast halda.“ Og honum er ljós-
ara en mörgum nútíma Islendingum verðmæti okkar tungu, bók-
mennta og sjálfstæðu menningar. Sigurður elskar sitt land án þess
að vera blindur fyrir göllum þess, en það er sú eina ættjarðarást,
sem nokkurs virði er.
Þar eð íslandslýsing Sigurðar komst aldrei á prent, varð þýðing
hennar fyrir seinni tímann eðlilega lítil, og hún kom ekki að miklu
gagni til kynningar á landinu erlendis. Alveg þýðingarlaus var hún
þó ekki. Fritz Burg og þó einkum Jakob Benediktsson hafa sýnt
fram á það með skýrum rökum, að íslandslýsing Odds biskups
Einarssonar, sem aldrei komst á prent og brann í Kaupmannahöfn
1728, hefur að mestu leyti verið soðin upp úr fyrsta hlutanum (nátt-
úrulýsingunni) af íslandslýsingu Sigurðar. Þessir fræðimenn hafa