Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 107

þeirra og duttlungar mikil áhrif á þessu
tímabili sem yfirleitt er kennt við absólút-
ismann — einveldið. Þannig er seytjándu
aldar saga Frakklands til að mynda órjúf-
anlega tengd persónu Sólarkonungsins og
ráðgjafa hans. En hins er að gæta að hversu
mikil völd sem stjórnendum eru gefin þá
eru þeir ekki frjálsir gerða sinna nema að
litlu leyti. Því valda hinar hlutlægu að-
stæður efnahagslífsins og stéttaafstæðurn-
ar sem ákvarðast af þeim ásamt öðrum til-
veruskilyrðum manna. Þessi efnalegi sögu-
skilningur er langt í frá að vera höfundi
framandi, en oft virðist hann ekki hafa fylgt
honum sem skyldi. Má marka það af þvi að
hin víðtæka efnahags- og þjóðfélagssaga
verður nokkuð afskipt hjá stjórnmála- og
persónusögunni. Á kostnað hinnar síðar-
nefndu hefði verið ákjósanlegt að höfundur
gæfi efnahagsaðstæðunum og þróun þeirra
meira gaum svo að mönnum veittist gleggri
innsýn í þjóðfélagsbyggingu gamla stjórn-
arfarsins og hræringar þess. Til þess hefði
höfundur þurft að draga upp mynd af hin-
um raunverulegu lífsskilyrðum bænda sem
voru langfjölmennasta stéttin allt þetta
timabil, eigna- og ræktunarfyrirkomulagi í
þó ekki væri nema einu sveitarþorpi og hug-
arfari þeirra. Á þessu sviði hlutlægra að-
stæðna og efnahagslegra breytinga hafa
sagnvísindi síðustu áratuga dregið margt
fram í dagsljósið sem áður var hulið að
mestu. Þessar rannsóknir hafa m. a. sýnt
að seytjánda öldin var víðast hvar timabil
svotil óslitinnar efnahagskreppu sem átti
m. a. rót sina að rekja til minnkandi hækk-
unar og siðan beinnar lækkunar verðlags í
flestum Evrópulöndum. Þessa lækkun má
aftur rekja til stórminnkaðs aðflutnings eð-
almálma frá nýlendum Spánverja í Amer-
íku.
En til þess að skilja óstöðugleika efna-
hags- og þarafleiðandi félagslífs þessarar
aldar þyrfti einnig að taka til greina alla
Umsagnir um bœkur
íbúatölu og akuryrkjubyggingu Vestur-Ev-
rópu sem hélzt lítið breytt frá fjórtándu öld
og fram á hina átjándu. Ibúafjöldinn hafði
einatt tilhneigingu til að fara fram úr mat-
vælaframleiðslunni sem takmarkaðist af
frumstæðum ræktunarháttum og stirðnuðu
eignaskipulagi. Eftir nokkurra ára góðæri
jókst íbúatalan svo að ekki þurfti nema
tveggja ára illæri og uppskerubrest til að
valda almennri hungursneyð sem breyttist
óðar í drepsótt.
Bergsteinn getur þess réttilega að tilraun-
ir Colberts til viðreisnar atvinnulífi lands-
ins hafi flestar mistekizt að lokum. Skýring-
in er sú að reglugerðir hans megnuðu ekki
að ná valdi á hinum gráa þjóðfélagsveru-
leika sem einkenndist af látlausum bænda-
uppreisnum, jafnvel áður en Loðvík XIV
lagði út í vafasömustu styrjaldarævintýrin.
Verulega fór ekki að rætast úr þessu ástandi
fyrr en upp úr 1715 þegar gull og silfur tók
aftur að streyma í enn meira mæli en á 16.
öld til Vestur-Evrópu. Kúríia verðlagsins
fór þá aftur að stíga upp á við, auðmagnið
og gróðinn að vaxa jafnhliða fólksfjöldan-
um. Þetta var upphafið að hinni miklu
framfaraöld borgarastéttarinnar.
Það verður að teljast nokkur galli á verki
Bergsteins að hann skuli ekki hafa reifað
þau grundvallaratriði sem hér hefur verið
drepið á. Ef menn hafa ekki grundvöll og
þróun efnahagslífsins nægilega til hliðsjón-
ar er einatt hætt við að athafnir stjómenda
verði annaðhvort lítt skiljanlegar eða oí-
metnar. Hafi Fleury kardínála til dæmis
tekizt „framar öllum vonum að rétta landið
úr kútnum" (bls. 281) eftir 1726 þá skýrist
það fyrst og fremst í ljósi ofangreindra
staðreynda.
Andleg menning fær í sinn hlut um 60
blaðsíður bókarinnar. Er það ekki ofreikn-
að jafn gildur og þáttur hennar er í al-
mennri sögu. Varðandi meðferð þessa kafla
og niðurskipan mætti það helzt að finna að
7 TMM
97