Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 18

Tímarit Máls og menningar
rita sagnfræði, og voru reyndar að
því að nokkru leyti, j árnar nærri því
sem okkur þykir vera hámarksafrek í
skáldsagnagerð nú á tímum. Skáld-
saga gerist reyndar ekki í veruleikan-
um, en það gerir sönn saga ekki held-
ur. Saga gerist í episkum tíma á ep-
isku sviði, því sviði þar sem Úlfar
sterki er fjórði launsonur Klarelíus-
ar konúngs af Afríku. Sagnfræði er
með nokkrum hætti enn barnalegri
tilraun en skáldsaga til að skapa goð-
sögn af staðreyndum.
Eigi alls fyrir laungu átti ég að
svara fyrirspurn amerísks tímarits um
það sem þeir kölluðu niðurleið eða
forhrekkisgaungu skáldsögunnar á
vorum tíma (downgrading). Ég svar-
aði á þá leið að tilhneigíng til að
segja frá stórmælum sem orðið hafi í
veröldinni sé ekki tíska, heldur mann-
kyninu innborin.
Mælikvarði á stórmæli er breytileg-
ur eftir stað og stund, en höfuðger-
endur mannlegrar reynslu eru fastir.
Þessi staðhæfíng rís meðal annars á
þeirri forsendu að menn hafa ævin-
lega fæðst skapaðir í kross. Ekki er
útlit fyrir að á því verði nein stór-
vægileg breytíng fyrst um sinn.
Það er vandasöm þraut að segja
sögu. Sú þraut hlítir ekki formála,
reglu né fyrirmynd. Hvorki er til iðn-
skóli né háskóli þar sem hægt sé að
læra þessa grein. Ekki er heldur nóg
að fara til einhvers meistara og herma
eftir honum. Sérhver árángur í list-
rænni sköpun er kominn undir ögun
hugarins og leiðir af persónulegu
yóga sem einginn fær miðlað öðrum.
í fyrra tók ég saman þessa minnis-
grein um Snorra Sturluson handa út-
lendu fræðiriti: „Bók hans Heims-
kríngla, sögur af Noregskonúngum,
er af lærdómsmönnum ekki síður en
skynsömum lesöndum alment talin
lifandi dæmi fullkominnar frásögu
óbundinnar. í grundvallaraðferð
verður þessi frásögn naumast þekt frá
sögulegri skáldsögu síðari tíma. Fáir
menn hafa komið á þann stað ef stað
skyldi kalla þaðan sem sögumaður
Iýsir átökum. Skygni höfundarins og
tærleiki í máli virðast vera aðeins
tvær hliðar á einum hlut. Lesandinn
sér atburðina útum eitthvert það
töfragler sem gerir þá ekki aðeins trú-
lega heldur umfram alt merkilega.
Sjóræníngjar, búhöldar og afdala-
kóngar norðan af hjara veraldar rísa
tignarstórir úr ósannfróðlegri forn-
aldarnótt sinni og spyrna enni við
himinhvelinu. Þrátt fyrir ósnortið
láthragð sögumanns í hverju tilviki
verður sagan þó aldrei viðskila ein-
hvern blæ af hámentaðri kaldhæðni
dulinni undir ytra borðinu.“
Skáldsagan leggur fyrir höfund
sinn margar gildrur, og sá sem þetta
skrifar getur víst ekki stært sig af að
hafa komist framhjá nokkurri þeirra
klakklaust. Rætur þessarar listgreinar
liggja í óminnisfjarska fomaldar, svo
mörgum verkamönnum í þessum vín-
8