Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 119

Þeir, sem fjalla um þessi mál, verða að
hafa hugfast, að Vínland virðist úr sögunni
snemma á 12. öld; jafnvel Grænlendingar
vita þá ekki gjörla, hvað orðið er af því. —
Islenzkir samtímaannálar greina frá því við
árið 1347, að „þá kom og skip af Græn-
landi minna vexti en smá íslandsför_____
Það kom í Straumfjörð hinn ytra (þ. e. á
Snæfellsnesi). Það var akkerislaust. Þar
voru á 17 menn og höfðu farið til Mark-
lands, en síðan orðið hingað hafreka."
Þetta hefur varla verið eina skipið, sem
gengið hefur milli Grænlands og Marklands
á 13. og 14. öld. — Markland var m. ö. o.
öruggari staðreynd í landafræði Grænlend-
inga og þar með hins norska rfkis á mið-
öldum en Vínland hið góða.
Hingað til hafa engar óyggjandi forn-
minjar, sem eignaðar verða víkingum eða
evrópskum sæförum á miðöldum, fundizt í
Norður-Ameríku. Árið 1961 vöktu rústir
skammt frá þorpinu Lance-aux-Meadows,
nyrzt á Nýfundnalandi, athygli Norðmanns-
ins Helge Ingstads. Síðan hefur verið unnið
að rannsóknum á rústum þessum og hlut-
um, sem þar fundust. Þegar þetta er ritað,
hefur ekkert komið fram, sem sannar ótví-
rætt, að rústimar séu eftir evrópska sæfara
á miðöldum. Meðan þannig standa sakir, er
óheimilt að staðhæfa, að þar sé fundið Vín-
land eða aðrir staðir, sem um getur í mið-
aldabókmenntum um Vesturheimsferðir.
Vitneskja okkar um siglingar víkinga til
Norður-Amerfku hvílir enn sem komið er
einungis á bóklegum fróðleik, og em höfuð-
heimildimar íslendinga sögumar, en texta
þeirra greinir á um nokkur veigamikil at-
riði. Rannsókn á siglingum og landkönnun
víkinga í Norður-Ameriku er einkum fólgin
í rannsókn á textum hinna fomu rita. Allt
til ársins 1956 voru skoðanir fræðimanna á
heimilagildi þeirra ærið skiptar og óljósar
og niðurstöðurnar í samræmi við það. Þá
birti Jón Jóhannesson merkustu rannsókn,
Umsagnir um bœkur
sem hingað til hefur verið gerð á uppruna
Vínlands sagnanna, og leiddi gild rök að
því, að Grænlendinga saga væri eldri og
áreiðanlegri heimild en Eiríks saga rauða,
sem flestir höfðu áður talið höfuðheimild
um Vínlandsferðirnar. Sú ritgerð markar
tímamót í sögu þessa viðfangsefnis.
G. J. rekur sögu Vínlandsferðanna í sam-
ræmi við niðurstöður Jóns Jóhannessonar:
Bjami Herjólfsson finnur Norður-Ameríku
fyrstur hvítra manna um 990, en ekki Leif-
ur Eiríksson um árið 1000, eins og áður var
talið, o. s. frv. En þar með eru ekki öll
vandkvæði leyst. Ritgerð Jóns er upphaf að
rannsókn á texta sagnanna, en honum ent-
ist ekki aldur til þess að Ijúka henni; það
starf er enn óleyst. — Mikilvægustu niður-
stöður hans em þær, að höfundur Eiríks
sögu rauða notar Grænlendinga sögu sem
aðalheimild sögu sinnar, en hann fer mjög
frjálslega með efni hennar, hagræðir því og
breytir á ýmsa lund með ákveðið markmið
í huga.
Sögumar greinir aðallega á í frásögninni
um Leif heppna. Gunnlaugur Leifsson,
munkur á Þingeyrum (d. 1219), samdi sögu
til dýrðar kristniboðskónginum Ólafi
Tryggvasyni. Þar gerir hann Leif að finn-
anda Vínlands og kristniboða Grænlands.
Gunnlaugur var meiri kirkjunnar maður
en sannleikans og telst dálítið óáreiðanleg-
ur sagnfræðingur. Hann gerir Leif að hetju
guðskristni, en verið getur, að Leifur hafi
snemma gerzt styrktarmaður kristninnar á
Grænlandi. Menn virðast snemma hafa tek-
ið frásagnir Gunnlaugs um trúboð Leifs
trúanlegar, en þar með þurfti að umsemja
Grænlendinga sögu til samræmis við hinn
nýja vísdóm og gera hana kristnum mönn-
um geðfelldara og uppbyggilegra lestrarefni
en áður. Sú viðleitni kemur m. a. skýrt fram
í frásögnum af framferði Freydísar Eiríks-
dóttur á Vínlandi.
Það er meira en vafasamt, er G. J. segir
109