Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 19

Persónulegar minnisgreinar um skálilsögur og leikrit
garði er vorkunn þó þeim skiljist
aldrei hvað þeir eru að gera og brjót-
ist um ævilángt í tálsnörum og botn-
holum. Sumir ríghalda sér í fáein
hrögð sem þeir lærðu af aðferð ein-
hvers fyrirmyndarskálds; þeir í-
mynda sér að verkefni í skáldsögu
megi leysa með því að fá sér stecken-
pferd einsog þýskarar kalla þegar
börn hafa prik fyrir hest. Árángurinn
af öllu þráklifi í meðulum vill samt
verða sérviska eða einæði. Ekki er
heldur ótítt að menn leiðist til að
nota skáldsöguna í einhverju því
skyni sem henni liggur fjarri eða jafn-
vel geingur gegn eðli hennar. Stund-
um er reynt að gera hana að klakstöð
fyrir þesskonar táknmál sem einna
helst á heima í goðafræði og trúar-
brögðum; ellegar menn vilja hafa
hana að prédikunarstóli eða gera úr
henni vagn sem flytur mönnum heim
sannleikann.
Sagnaskáld eru annálahöfundar í
hjarta sínu en ævintýrasmiðir að í-
þrótt. Sannleikur er þeim hugtak úr
háspekinni. Jafnvel orðið sannleikur
eitt saman felur í sér ógeðfelda rétt-
trúnaðarhugmynd sem krefst viður-
kenníngar í eitt skifti fyrir öll með til-
stilli einhverskonar einokunar. í
þeim tilfellum þar sem sannleikur
merkir ekki goðsögn um staðreyndir,
þar merkir hann goðsagnir án stað-
reynda. Hugtök yfirleitt, en þó eink-
um tilbúnar skilgreiníngar, eru góð-
um skáldsagnahöfundi lítt hugar-
haldin. Honum fellur ekki að líta á
veröldina einsog hólinn þar sem
Opinberunin birtist, heldur plássið
þar sem staðreyndir gerast; og hann
gerir sér mat úr staðreyndum eftir
því sem þær ber að, einni í senn.
Sögumanni sem gleymir staðreynd-
um vegna áhuga síns á Opinberun-
inni eða boðun sannleikans, honum
hættir við að lenda í sala með helgi-
sagnariturum. Mikið einkenni skáld-
sagna í síðustu kynslóð var gríðar-
legt háfermi af varníngi sem kallað
var sálarfræði og oft átti því miður
lítið skylt við þá vondu fræðigrein,
en þeim mun meira við óværu sem
skriðin var á kynslóðina úr Freud og
meira var í ætt við þýska hugspeki og
úníversalteóríu en rannsóknarstofu.
Hvaða grilluveiðari sem var gat kosið
sér skáldsögu að opinberum vettvángi
til að jafna metin við þá drauga sem
fylgdu honum, rölta af sér komplexa,
fóbíur og maníur sem íslendíngar
kalla svartagall, bríngsmalaskottu og
grautarsótt. Aðrir hafa reynt að snúa
skáldsögunni í einhverskonar mál-
fundafélag únglínga þar sem málefna-
skrá veraldarsögunnar er til umræðu
einsog hún leggur sig eftir frjálsari
aðferð; þar leitast höfundurinn við
að sanna með óttalegum lærdómi sín-
um og gáfum að hann sé alæta á
mannleg vandamál.
Það má vel vera að höfundar fom-
sagnanna hafi verið lærðir menn og
vel gefnir, gott ef ekki heimspekíngar
9